O galego gaña terreo nas aulas e achégase ao 30 % neste curso 25/26
Todos os anos, o Servizo de Normalización Lingüística analiza a información lingüística que o profesorado fai constar na súa programación docente do curso seguinte.
A partir dela, elabora informes que describen o peso do galego, do español e doutras linguas na actividade docente.
Cando programa a docencia do curso seguinte, o profesorado ten que elaborar unha guía docente de cada materia que vai impartir. Nela debe constar, entre outra información académica, a lingua se vai empregar á hora de impartila.
Toda esa información publícase no sitio web da Universidade antes de que comece o período de matrícula, e supón un compromiso que o profesorado debe cumprir para garantir os dereitos do estudantado, que emprega esa información para tomar decisións sobre o seu itinerario académico.
A partir desas declaracións lingüísticas do profesorado da USC elaboramos os informes sobre o uso do galego nos diferentes cursos académicos. O último é o do 2025-26, cuxos datos máis salientables son:
- O galego gaña terreo nas aulas e achégase ao 30 %.
- Medran en 20.000 as horas lectivas impartidas nesta lingua (un 19 % máis ca no curso anterior).
- 10 dos 29 centros da USC imparten máis da metade da súa docencia en galego.
- Un 40 % do alumnado estuda en centros en que o galego é a lingua maioritaria.
- A área de ciencias da saúde (5,3 %) lastra os datos totais da USC, pois concentra máis do 40 % das horas docentes.
Os datos que analizamos para este curso amósannos un incremento significativo da docencia en galego: esta lingua gaña terreo nas aulas e chega xa ao 29,2% das horas impartidas, a porcentaxe máis alta de toda a serie histórica.
Por campus, o de Lugo supera amplamente ao de Santiago (39,3% de clases en gaelgo no primeiro fronte ao 27,4% no segundo). Pero o peso deste último (85% da docencia total) condiciona a media de toda a Universidade.
O incremento deste curso pode parecer modesto mirado porcentualmente, pero supón aumentar en máis de 20.000 as horas de docencia que se imparten en galego: un 19% máis ca no curso 2024-25.
Unha das razóns que poden explicar este feito son os incentivos directos que desde este curso se estableceron para a docencia en galego. A USC recoñece oficialmente con 0,2 horas docentes equivalentes (HDE) cada hora lectiva que imparta nesta lingua o profesorado a tempo completo e o substituto a tempo parcial. Como iremos vendo, esta medida supuxo un estímulo relevante, especialmente en determinados centros e departamentos.
A evolución da docencia en galego na USC desde 2015 amosa un crecemento suave pero constante.
Ese incremento de 8,2 puntos porcentuais (do 21% ao 29,2% actual) concentrouse especialmente nos tres últimos cursos, quee marcan unha tendencia de crecemento que cómpre consolidar nos períodos vindeiros. O aumento do galego supuxo unha redución semellante do castelán (desde o 75,3% ata o 66,6%), xa que a presenza das linguas estranxeiras mantívose practicamente invariable en todo o período.
Ao analizar os datos por áreas de coñecemento ponse de manifesto que —en canto ao uso da lingua propia— na USC conviven realidades moi diferentes.
| Área de coñecemento | Galego | |
|---|---|---|
| Ciencias Sociais e Xurídicas | 59,5% | O galego incrementa a súa presenza con respecto a anos anteriores e convértese no idioma maioritario. |
| Artes e Humanidades | 42,1% | O galego incrementa a súa presenza con respecto a anos anteriores e supera ao castelán. |
| Ciencias | 33,6% | O galego incrementa a súa presenza e consolídase como lingua relevante na docencia. |
| Enxeñaría e Arquitectura | 29,9% | O galego descende levemente con respecto a anos anteriores, e queda media da USC. |
| Ciencias da Saúde | 5,3% | Partindo dunha presenza xa anecdótica, o galego aínda cae un pouco máis con respecto a anos anteriores. |
Tres grandes áreas de coñecemento empregan máis galego na docencia, ata convertelo en lingua principal ou moi relevante da actividade académica. Unha cuarta parece estancarse, pero cunha vitalidade significativa. Pola contra, a área de Ciencias da Saúde e as súas titulacións (con ese 5,3% rexistrado) seguen a ser a principal pexa que lastra os datos xerais da USC, pois concentra máis do 40% das horas docentes. Isto explica que os datos xerais da Universidade estean por baixo dos que se rexistran en catro das cinco áreas de coñecemento.
Ao poñermos o foco no tipo de estudo, vemos a mesma tendencia de anos anteriores: máis docencia en galego nos estudos de máster ca nos de grao.
Esta diferenza —en principio sorprendente, pois aos másteres supónselles un carácter máis internacional— explicaríase porque nestes a área de Ciencias da Saúde ten menos peso (8,5% das horas docentes) en comparación cos graos; e a maior parte da docencia (40,7%) recae sobre titulacións de Ciencias Sociais e Xurídicas.
Así parece confirmalo o feito de que a diferenza entre tipos de estudo desapareza no campus de Lugo (onde os estudos de grao vinculados á área de Ciencias da Saúde teñen un peso menor).
A evolución ao longo dos últimos anos amosa como o peso do galego medrou significativamente nos dous últimos cursos, rompendo coa estabilidade que caracterizaba o período anterior.
As grandes áreas de coñecemento non son máis ca o resultado de agregar unha serie de estudos de grao. Xa que logo, cando os analizamos os resultados van correlacionar moi ben co que xa vimos anteriormente:
Excluíndo o Grao en Lingua e Literatura Galegas por razóns obvias, os estudos con maior presenza do galego pertencen ás Ciencias Sociais e Xurídicas:
- Pedagoxía (~96%)
- Educación Social (~93%)
- Xornalismo (~85%)
- Xeografía e Ordenación do Territorio (~91%)
- Economía (~88%)
- Mestre de Educación Infantil [Santiago] (~81%)
- Comunicación Audiovisual (~79%)
E, no extremo oposto da gráfica, os últimos lugares ocúpanos titulacións do ámbito das Ciencias da Saúde, excluídos os estudos lingüísticos e algunhas titulacións adscritas:
- Medicina (~3%)
- Odontoloxía (~6%)
- Enfermaría [Santiago] (~13%)
- Farmacia (~16%)
- Nutrición Humana e Dietética (~16%)
- Óptica (~20%)
Como en toda pauta sempre hai excepcións, algunhas titulacións escapan ao patrón da súa área de coñecemento, como Enfermaría [Lugo], cunha boa presenza de galego, ou Dereito ou Relacións Laborais [Santiago], moi por abaixo das outras titulacións da área de Ciencias Sociais.
Na medida en que os centros agrupan titulacións afíns, cando a análise se centra neles volve amosar os mesmos patróns de gráficas anteriores: os que imparten estudos de ciencias sociais ocupan os primeiros lugares, e os últimos correspóndense cos vinculados á formación en ciencias da saúde.
Aínda que na gráfica anterior presentamos os 29 centros do mesmo xeito, a realidade é que non todos inciden igual sobre a foto xeral da linguas de docencia na USC. A que presentamos de seguido permite unha mirada moito máis afinada ao combinar a porcentaxe de docencia en galego co número de horas impartidas en cada centro:
Agora podemos ver con claridade o influxo que a Facultade de Medicina e Odontoloxía ten sobre os datos totais da USC: á baixísima porcentaxe de docencia en galego que xa vimos en gráficas anteriores; úneselle o feito de impartirse nela máis de 127.000 horas de clase (perto do 30% das da USC). Esa combinación convértea nun caso exclusivo (ningún outro centro supera as 30.000 horas docentes) e nun condicionante tal que, simplemente excluíndoa dos nosos cálculos, a presenza do galego na docencia subiría ata o 40%.
Se nos fixamos na evolución ao longo destes tres períodos, vemos como a maioría dos centros se van desprazando cara á dereita (incrementando o galego). É significativo, por exemplo, que en 2023-24 só 5 superasen o 50%, e que neste curso 2025-26 sexan xa 10 os que franqueron esa liña simbólica. Esta evolución permite que neste momento case o 40% do alumnado da USC está estudando nun centro en que o galego é a lingua maioritaria da docencia.
Para afondar máis nesta mirada, botarémoslle un ollo á evolución de cada centro desde o curso 2015-16.
Como xa vimos, a maior parte dos 29 centros docentes da USC aumentaron a docencia en galego con respecto ao curso anterior. Dependendo do punto de partida de cada centro, ese incremento serviu:
- para consolidar o galego como lingua principal (Formación do Profesorado, Humanidades, Filosofía, CC. Políticas)
- para que a docencia en galego gañase espazo, pero deixar o seu lugar secundario (Bioloxía, Administración e Dirección de Empresas, Dereito, Farmacia, Química, ETSE, EPSE, Relacións Laborais -Santiago-, Matemáticas, Enfermaría -Santiago-)
- para converter o galego na lingua principal de docencia no centro, en moitos casos por primeira vez desde que recollemos datos (CC. Económicas, Xeografía e Historia, Traballo Social, Enfermaría -Lugo-)
Noutros centros non detectamos avances tan significativos como nos anteriores. En parte deles (CC. da Comunicación, CC. da Educación), porque o galego xa era a lingua habitual da docencia. E noutros, porque parecen estar nunha situación de estancamento cuxo caso máis evidente e significativo é a Facultade de Medicina, por todas as razons que xa vimos mencionando nesta análise.
Os departamentos son as estruturas universitarias encargadas de planificar e desenvolver o ensino correspondente a un ámbito concreto do coñecemento. É dentro deles onde cada docente decide qué lingua vai empregar nas súas materias. Pero ao organizarse tematicamente, os resultados que van amosar lémbrannos aos que xa vimos en centros ou grandes áreas de coñecemento.
A gráfica seguinte ordena os departamentos segundo a porcentaxe de docencia que imparten en galego, e indica a tendencia dos últimos 5 anos (aumento ou diminución) e a súa intensidade.
Como xa dixemos, volvemos ver nos primeiros lugares departamentos vinculados coas ciencias sociais, e nos últimos boa parte dos que se integran nas ciencias da saúde.
Pero máis alá da reiteración das tendencias que se detectan en todas as análises, chama moito a atención atopar en 2025 departamentos sen unha soa hora impartida en galego (Ciencias Morfolóxicas), ou que os tres departamentos con máis horas de docencia asignada (Psiquiatría, Radioloxía...; Cirurxía e Especialidades...; Ciencias Forenses, Anatomía Patolóxica...) non cheguen nin de lonxe ao 10% de presenza desa lingua.
No último quinquenio, o galego incrementou a súa presenza na inmensa maioría dos departamentos, con intensidades diferentes segundo os casos. Esta diferenza parece depender de dinámicas internas, ou do grao de aceptación de determinadas medidas de estímulo, como o recoñecemento de HDE pola docencia impartida en galego. Soamente en tres casos (Psicoloxía Evolutiva...; Química Analítica...; Bioquímica...) os datos recollidos no curso actual empeoran os do curso 2021-22.
Se ata aquí estivemos mirando para as estruturas organizativas (campus, centros, departamentos...) queremos agora prestarlle atención ao propio profesorado, e analizar se a súa categoría profesional pode influír na decisión de impartir docencia nunha ou noutra lingua.
Na gráfica seguinte seleccionamos as 9 categorías de profesorado que imparten máis docencia na USC (o tamaño do círculo que as representa indica o seu tamaño). Para cada unha delas indicamos canta docencia imparten en galego (código de cores), e canto supón sobre a docencia total na USC (eixe Y) e sobre a docencia total en galego (eixe X).
Canto máis se achegue cada círculo á liña de tendencia máis se aproximará as prácticas desa categoría profesional ao que recollen os datos xerais da USC.
A maior parte das categorías colócanse moi próximas á liña de tendencia ou directamente sobre elas. Pero hai algunhas que se afastan dese patrón a prol do galego, como o profesorado axudante doutor LOU ou o contratado doutor (que imparten nesta lingua arredor do 50% da súa docencia). E outras afástanse a prol do castelán, como os catedráticos e catedráticas e, sobre todo, como o profesorado asociado de ciencias da saúde. Estes últimos imparten o 24% da docencia total da USC (docencia clínica), pero só o 2% dela en galego.
Esta desproporción é ben visible na gráfica, e distorsiona de tal xeito os datos xerais que se esta categoría se excluíse das análises, a docencia en galego subiría ata o 38%.
Despois de debullar todas estas gráficas, podemos chegar ás seguintes conclusións:
- A porcentaxe de docencia en galego (29,2%) é a máis alta de toda a serie histórica.
- O incremento do 3,8% con respecto ao curso 2024-25 supón un cambio de tendencia que cómpre intentar consolidar.
- A pesar do anterior, as cifras seguen sendo baixas, e están lonxe de acadar os valores que se esperarían dunha "lingua propia".
- A medida de recoñecemento de 0,2 HDE por docencia en galego pode explicar parte deste incremento.
- Persisten as enormes diferenzas entre áreas, con áreas de coñecemento (ciencias da saúde) e departamentos e categorías de profesorado (profesorado asociado de ciencias da saúde) que condicionan enormemente os resultados globais.
- Hai que intentar que o cambio de tendencia detectado se converta nun punto de inflexión para a situación do galego na docencia universitaria. Por iso, cómpre consolidar os avances, mantendo e reforzando as medidas que axudaron a que se produciran; pero hai tamén que abordar os desequilibrios estruturais, desenvolvendo actuacións específicas entre aquelas áreas e colectivos profesionais que aínda manteñen o galego fóra das súas prácticas docentes.
Presentamos a continuación o informe sobre o uso do galego, do castelán e doutras linguas na actividade docente correspondente a este curso. Nel descríbese con datos, senón exactos si aproximados, a realidade lingüística que se está a vivir nas aulas da USC no momento actual.
Comecemos vendo os datos máis xerais (para ver as porcentaxes exactas, poñer o cursor enriba do sector da torta).
No curso 24-25 impartíronse en galego pouco máis do 25 % das horas docentes. Igual ca en anos anteriores, o campus de Lugo aparece máis galeguizado ca o de Santiago (36 % fronte a 23 % de docencia en galego); pero, ao impartirse neste último máis do 80 % da docencia total da USC, os valores do campus lucense inciden pouco sobre a media xeral.
Esta cifra é a máis alta dos últimos 10 anos, nun marco xeral que amosa un leve incremento do galego (do 20 ao 25 %), un descenso correlativo do castelán e unha presenza mínima do inglés e doutras linguas.
Se comezamos a desagregar os datos xerais atendendo a diferentes criterios aparece unha realidade moi diversa.
Por exemplo, ao poñer a mirada nas grandes áreas de coñecemento parece haber varias USC:
-
a das ciencias sociais, na que o galego é lingua habitual da docencia e ten unha presenza semellante á do castelán.
-
a das ciencias da saúde, que relega o galego case a un papel de lingua estranxeira, cun 5 % das horas docentes.
-
a das ciencias, da enxeñaría e das artes e humanidades, onde o galego é unha lingua consolidada pero minoritaria na docencia: supera a media da Universidade, pero non vai alén dun terzo (34 %).
Pero, como pode estar a porcentaxe de docencia en galego na USC por baixo da que se rexistra en 4 das súas 5 áreas de coñecemento? Porque na quinta (ciencias da saúde) inclúese máis do 40 % de toda a docencia da Universidade (o 43 %). Xa que logo, o lugar ao que alí se relega ao galego condiciona en gran medida os datos totais.
Esta diferenza entre grandes áreas de coñecemento pode estar implicada tamén noutros resultados que, en principio, chaman a atención.
Por exemplo, sorprende que se imparta máis docencia en galego nos másteres ca nos graos (37,9 % fronte a 24,2 %), se temos en conta que o primeiro tipo de estudos ten unha maior vocación internacional (velaí a presenza do inglés, que supera o 5 % da docencia).
Ademais, este resultado non é unha anomalía do curso que andamos, senón que se vén repetindo na última década.
Pero -outra sorpresa- tal diferenza só existe no campus de Santiago, pois no de Lugo o galego úsase a un nivel moi semellante en graos e másteres.
As diferenzas no uso do galego entre áreas de coñecemento son -na nosa opinión- as que explican isto. Nos estudos de grao a docencia que lle corresponde á área de Ciencias da saúde é moito maior en Santiago (49 % do total) ca en Lugo (30 %); pero nos estudos de máster o peso desa área baixa ata o 10 % en ambos os dous campus. Se conectamos isto co feito de que a presenza do galego era anecdótica nesa gran área de coñecemento, temos a causa desa diferenza.
A realidade que vimos nas áreas de coñecemento non é máis ca o resultado agregado do que se observa ao analizar as diferentes titulacións de grao.
Por exemplo, se comezamos mirando para os estudos máis galeguizados (e excluímos o Grao en Lingua e Literatura Galega, por razóns obvias), os 7 primeiros (Xeografía e Ordenación do Territorio, Educación Social, Pedagoxía, Xornalismo, Comunicación Audiovisual, Mestre en Educación Primaria e Mestre en Educación Infantil) forman parte da área de Ciencias sociais.
E se imos agora aos últimos postos da lista (e ignoramos o Grao en Lingua e Literatura Inglesas e algúns estudos adscritos, como Relacións Laborais -Lugo- ou Xestión de Empresas Hostaleiras), aparecen unha tras doutra as titulacións da área de Ciencias da saúde (Enfermaría, Medicina, Odontoloxía, Farmacia...), cunha presenza ínfima da docencia en galego, que nos mellores casos supera por pouco o 10 %.
Pero como en toda norma hai excepcións, algúns graos escapan do patrón da súa área de coñecemento, xa en sentido positivo como Enfermaría en Lugo (máis do 40 % de docencia en galego) xa no negativo, como Dereito ou Relacións Laborais en Santiago, que quedan moi por baixo das cifras medias da súa área de Ciencias sociais.
Os datos por centros reproducen en boa medida o que vimos nas grandes áreas de coñecementos, xa adoitan acoller titulacións moi relacionadas entre si e que pertencen a unha mesma área.
Por iso, en xeral, as rodas con máis cor amarela corresponden a centros que imparten estudos de Ciencias sociais, e o azul manda sobre todo nos de Ciencias da saúde.
Pero os datos anteriores sen máis contexto lévannos a unha pregunta: como pode ser que a docencia en galego na USC non supere o 25 % se en 17 dos 30 centros a porcentaxe é maior ca esa cifra?
A resposta témola na gráfica seguinte. Nela, o eixe vertical e o tamaño indican o número de horas docentes que se imparten nun centro determinado, mentres que o eixe horizontal e a cor (de vermello a verde) representan a porcentaxe que se imparte en galego.
Vemos así que a cantidade de docencia que cada centro achega ao total é moi diferente. A maior parte deles móvense entre as 10.000 e as 30.000 horas impartidas, coa notabilísima excepción da Fac. de Medicina e Odontoloxía, que supera as 120.000 horas de docencia, das cales só o 2 % son en galego.
O efecto combinado de ambas as magnitudes reduce en case 10 puntos porcentuais a presenza media da docencia en galego na USC, e explica por que esta se sitúa por baixo da que se rexistra na maioría dos seus centros. Outros da mesma área, como Farmacia ou Enfermaría, tamén contribúen a baixar esa media, pero en menor medida, ao asumiren menos horas docentes.
Se revisamos agora como foi a evolución de cada centro ao longo da última década, vemos que dominan as liñas chairas, que reproducen a escala o panorama de estabilidade con dominio do castelán que aparece nos datos xerais.
Pero se imos alén da visión xenérica, hai varias cuestións que merecen ser comentadas:
- Nun número importante de centros a presenza do galego variou pouco desde 2015, pero non podemos tratalos como se fosen un grupo homoxéneo. Porque dentro desa categoría de 'centros estables' temos algúns que se sitúan ben por riba da media da USC (Formación do Profesorado, Económicas, Escola Politécnica Superior de Enxeñaría...), nos que esa estabilidade significa o asentamento duns datos aceptables ou mesmo bos.
Pero noutros (Medicina, Farmacia, Enfermaría -Santiago-, Relacións Laborais...) a estabilidade en porcentaxes nulas ou anecdóticas de docencia en galego representa o fracaso -ou a inexistencia- das actuacións encamiñadas a mudar esa situación.
- Noutros, o galego vai paseniño gañando terreo na docencia. Ciencias da Educación, Humanidades, Bioloxía ou Ciencias vanlle abrindo novos espazos ao galego, partindo desde situacións moi diferentes e adaptándose ás súas propias realidades, pero chegando nalgúns casos a multiplicar por dous a docencia en galego no período que analizamos. Poden parecer modestos, pero se nos fixamos nos incrementos vemos que nalgún caso chégase a dobrar a presenza do galego nas aulas.
- Facultades como Física, Matemáticas, Dereito ou Veterinaria parecen atoparse nunha fase de estancamento, despois dalgúns anos de tendencia ascendente. Como as variacións son moi pequenas é moi difícil intuír a causa, pero sería importante reimpulsar neses centros actuacións que reactiven o pulo que permitiu os avances pasados.
- Por último, as gráficas dalgúns centros (Políticas, Xeografía e Historia, Enfermaría -Lugo- ou Traballo Social) reflicten grandes oscilacións entre uns anos e outros. Este efecto "montaña rusa", que non se pode explicar por ningunha actuación concreta desenvolvida neles, podería estar reflectindo problemas na recollida dos datos. Algo que haberá que analizar máis polo miúdo e que nos leva a tratar a información dispoñible con moita prevención.
Ata agora repasamos o que ocorre na USC a nivel estrutural: territorial (campus), académico (áreas de coñecemento e titulacións) ou organizativo (centros). Pero quen elixe a lingua da docencia é unha profesora ou profesor concreto; por iso, a seguinte gráfica fíxase neles e intenta ver se esa elección está relacionada coa categoría profesional.
En xeral, a resposta é "non", porque as categorías de profesorado que asumen máis horas de docencia (titulares de universidade, catedráticas/os, contratados/as doutores, axudantes doutores, asociados/as LOU) tenden a agruparse arredor da liña de tendencia. Isto significa que imparten en galego a docencia que -grosso modo- se agardaría vista a situación xeral da USC.
Pero dixemos "en xeral", porque hai unha excepción ben visible e ben vermella pegada ao eixe vertical da gráfica: o profesorado asociado de ciencias da saúde. Este colectivo imparte case a cuarta parte da docencia da USC (case exclusivamente docencia clínica), e dela só o 1 % en galego. A súa influencia é tal, que se os retirásemos das análises, a porcentaxe de docencia en galego subiría ata o 33 %.
Todos os datos que acabamos de amosar -moi semellantes aos de cursos anteriores- lévannos cara a conclusións tamén moi parecidas ás de informes pasados:
- A docencia en galego leva anos estabilizada na banda do 20 a 25 % do total de horas impartidas, cunha presenza maior nos másters ca nos graos. Podemos congratularnos por superar por ver primeira a barreira do 25 %, aínda que sexa por unhas décimas, pero estas porcentaxes, nunha USC que declara o galego como "lingua propia" deberían levar a actuacións decididas para promover o seu emprego.
- Nese 25 % inclúense situacións de uso moi diferentes: nalgúns estudos a docencia en galego é o habitual e noutros case unha anomalía.
- As cifras xerais da USC están moi condicionadas polo que ocorre nos estudos de Ciencias da saúde: neles, a docencia en galego ten unha presenza case equiparable á dunha lingua estranxeira. Cómpren actuacións ambiciosas e decididas nelas para intentar mudar esa realidade e conseguir achegar as cifras que hoxe presentan á media da institución da que forman parte.
- Cómpre apoiar e consolidar as actuacións dos centros en que se vén detectando un incremento progresivo da docencia en galego, e ver se é posible estendelas a outros que están máis estancados.
Velaí o informe anual sobre o uso do galego, español e outras linguas na actividade docente, desagregada por áreas de coñecemento, centros, titulacións, departamentos... Como resumo, a lingua galega é utilizada no 25 % das horas docentes, mentres que o castelán ocupa o 72 %.
Estes datos achégannos de forma obxectiva á realidade lingüística que se está a vivir nas aulas da USC no curso 2023-24. Malia seren datos tirados de declaracións de intencións (realizadas polo propio profesorado no momento de rexistrar a programación académica das súas materias do curso seguinte) e non rexistros de usos reais, apuntan tendencias e permiten albiscar a realidade con bastante aproximación.
Acheguémonos logo, á primeira gráfica (para ver as porcentaxes exactas, poñer o cursor enriba do sector da torta).
No curso 23-24 impartíronse en galego pouco menos do 25% das horas docentes. A porcentaxe é máis alta no campus de Lugo ca no de Santiago (34% vs 22%). Pero o dato xeral está moi achegado a este último, porque máis do 80% das horas docentes impártense na sede compostelá.
Tamén se detecta máis docencia en galego nos másters ca nos graos (33% vs 23%), algo que pode parecer sorprendente, xa que os primeiros teñen maior vocación internacional (velaí a presenza do inglés, que chega ao 5%), e un dos argumentos que aínda escoitamos contra a presenza do galego é que "non vale para nada fóra de Galicia"
Esta diferenza reproduce a que existe no campus de Santiago, pois no de Lugo a presenza do galego é moi semellante nos dous tipos de estudo.
Esta situación vénse amosando moi estable ao longo do tempo. Galego e castelán son dúas liñas paralelas que se moven entre o 20 e o 25% a primeira e entre o 70 e o 75% a segunda, e que parecen amosar unha lixeirísima tendencia á converxencia.
Ao desagregarmos a evolución por tipo de estudo vemos repetida a mesma imaxe de estancamento, cun galego que só é quen de acadar avances mínimos. E tamén a evolución paralela de graos e másters, que veñen mantendo ao longo dos anos esas diferenzas de arredor de 10 puntos en canto á presenza do galego.
De feito, o cambio máis visible, e no que si se percibe unha tendencia crecente é no peso do inglés na docencia de máster, que vén subindo desde o curso 2018-2019 e ocupa xa ao 5,3% das horas impartidas nesta modalidade de estudo.
Pero neste marco xeral conviven situacións moi diferentes, que saen á luz ao poñermos o foco sobre ámbitos máis concretos. Por exemplo, abonda con analizar por separado os datos das cinco grandes áreas de coñecemento para que xurdan universidades con pouco en común entre elas.
Así, na área de ciencias da saúde o galego recibe case un trato de lingua estranxeira (4,5%), mentres que nas outras catro, a presenza do galego supera a media da USC no seu conxunto. En dúas delas (enxeñaría e arquitectura, e ciencias) acada entre o 25 e 30%, en artes e humanidades supera esta cantidade (33%) e en ciencias sociais e xurídicas achégase ao 50%. De feito, nestas dúas últimas a docencia en galego está perto de chegar ás cifras da que se imparte en castelán.
Pode parecer contraintuitivo que catro áreas de coñecemento estean por riba da media e só unha por baixo. A razón que explica iso é a baixísima presenza do galego en ciencias da saúde e peso da docencia nesta área (case o 40%) sobre o total da impartida na USC.
Se seguimos afondando na análise e observamos agora a situación en cada grao, atoparemos realidades opostas, pero que en xeral se cadran moi ben cos datos que xa fomos expoñendo.
Por exemplo, se analizamos a táboa polo comezo (e excluímos o Grao en Lingua e Literatura Galega, por razóns obvias), as 6 primeiras titulacións que aparecen (Educación Social, Xornalismo, Pedagoxía, Comunicación Audiovisual, Mestre en Educación Primaria e Mestre en Educación Infantil) forman parte da área de ciencias sociais.
E se miramos agora ao final (e deixamos fóra Lingua e Literatura Inglesas e os graos adscritos en Relacións Laborais -Lugo- e de Xestión de Empresas Hostaleiras), aparecen unha tras doutra as titulacións da área de ciencias da saúde (Medicina, Odontoloxía, Enfermaría, Farmacia, Nutrición), con porcentaxes de presenza do galego anecdóticas en moitas delas, e que nos mellores casos superan por pouco o 10%.
Pero como cada titulación ten as súas dinámicas propias, tamén atopamos casos en que determinados graos escapan do patrón da súa área de coñecemento, como Enfermaría no campus de Lugo, que supera o 40% de docencia en galego, ou, no sentido contrario, Dereito ou Criminoloxía, que se quedan moi lonxe dos valores que acadan a maior parte dos graos da área de ciencias sociais e xurídicas.
A análise por centros amosa tamén grandes disparidades entre eles, derivadas normalmente das áreas de coñecemento en que se integran as titulacións que neles se imparten.
Unha mirada superficial a esta gráfica pode chamarnos a atención. Non hai moi pouco amarelo (galego) na gráfica que representa o total da Universidade, tendo en conta o que se ve nos diferentes centros? Se máis do 40% dos centros imparten un terzo ou máis da súa docencia en galego, como pode ser que a media non dea chegado nin ao 25%?
A resposta salta á vista na seguinte gráfica: porque hai algúns centros -nomeadamente un- que afunden esa media.
Na gráfica anterior o eixe vertical e o tamaño representan o número de horas docentes que se imparten nun centro determinado. O eixe horizontal e a cor (do verde ao vermello) representan a porcentaxe desas horas que se imparten en galego.
Vemos como a maior parte dos centros se agrupan na zona que vai entre o 20 e o 40% de docencia en galego e entre as 10.000 e as 30.000 horas impartidas. Pero a situación excepcional da Fac. de Medicina e Odontoloxía, con máis de 120.000 horas de docencia, das cales menos do 2% en galego, supón un freo que baixa a media xeral da USC en case 10 puntos porcentuais.
Outras titulacións da área de ciencias da saúde, como Farmacia ou Enfermaría, tamén tiran cara a abaixo por esa media, pero de forma menos intensa ca Medicina ao asumiren menos horas docentes.
Se miramos agora a a evolución de cada centro ao longo do tempo, o máis habitual vai ser atoparmos liñas chairas, que reproducen a menor escala a situación de estabilidade dominada polo castelán que amosan os datos xerais.
Pero indo máis alá da impresión xeral, hai cuestións que merecen ser comentadas:
- Como xa dixemos, nun número importante de centros a presenza do galego variou pouco desde 2015. Pero sería un erro consideralos como un grupo homoxéneo, porque aí están centros que superan por moito a media da USC (Ciencias da Comunicación, Ciencias da Educación, Económicas, Escola Politécnica Superior de Enxeñaría), nos que esa estabilidade pode entenderse como a consolidación dunha situación aceptable ou mesmo moi boa. Pero tamén vemos liñas horizontais en centros en que o galego ten unha presenza anecdótica ou nula (Medicina, Farmacia, Enfermaría -Santiago-, Relacións Laborais), así que esas liñas son o reflexo da inexistencia ou do fracaso das actuacións encamiñadas a ir mudando esa situación.
- Porén, tamén se poden atopar centros en que a situación do galego na docencia vai mellorando. Incrementos coma os de Matemáticas (do 23% ao 38%), Física (do 21% ao 34%), Traballo Social (do 30% ao 45%), Bioloxía (do 10% ao 20%) ou Química (do 11% ao 15%) poden parecer modestos, pero se nos fixamos nos incrementos vemos que nalgún caso chégase a dobrar a presenza do galego nas aulas. Por iso, é moi importante adoptar medidas que permitan manter estes avances, así como consolidar os que comezaron a producirse neste último curso en centros como Administración e Dirección de Empresas ou Enxeñaría Técnica Superior de Enxeñaría (ETSE).
- Outros centros (como Ciencias, Dereito, Humanidades ou Veterinaria) parecen atoparse agora nunha fase de estancamento, despois dalgúns anos de mellora. Sería importante conseguir reimpulsar medidas de galeguización neles antes de que o desánimo ou o conformismo se espallen e se perda definitivamente o pulo que permitiu os avances de anos anteriores.
- Por último, as gráficas dalgúns centros (Políticas, Xeografía e Historia, Enfermaría -Lugo-) reflicten grandes oscilacións entre uns anos e outros. Este efecto "montaña rusa", que non se pode explicar por ningunha actuación concreta desenvolvida neles, podería estar reflectindo problemas na recollida dos datos. Algo que haberá que analizar máis polo miúdo e que nos leva a tratar a información dispoñible con moita prevención.
Ata o momento estivemos fixándonos nas estruturas da USC: nas territoriais (campus), nas académicas (áreas de coñecemento e titulacións) ou nas organizativas (centros). Pero antes de rematar parecíanos interesante mudar o foco e fixarnos en quen elixe a lingua da súa docencia: unha ou un docente concreto. Por iso, imos ver se esa elección está relacionada coa categoría profesional a que pertence.
En xeral, poderiamos dicir que non, porque as distintas categorías tenden a agruparse arredor da liña de tendencia. Isto quere dicir que cada categoría imparte, grosso modo, a docencia en galego que se agardaría segundo a súa participación total na docencia da USC, e segundo a presenza do galego nesa docencia.
Pero diciamos "en xeral", porque hai unha excepción evidente, ben visible e ben vermella no extremos esquerdo da gráfica: o profesorado asociado de ciencias da saúde (outra vez máis "ciencias da saúde"). Os membros desta categoría profesional imparten o 23% da docencia total da USC, e só o 0,6% da que se imparte en galego.
Como conclusión de todos os datos que acabamos de debullar (e tendo en conta que as porcentaxes concretas deben ser tomadas cunha certa prevención), poderiamos apuntar que:
- A docencia en galego leva anos estabilizada entre o 20 e o 25% do total de horas impartidas, cunha presenza maior nos másters, onde chega ata o 33%. Tanto a porcentaxe como a tendencia parecen entrar en contradición coas declaración do galego como "lingua propia" da USC.
- Esa cifra xeral agocha situacións e tendencias diferentes: nalgúns estudos a docencia en galego é o habitual e noutros unha excepción.
- Por outra parte, cómpre apoiar e consolidar as actuacións que se veñen desenvolvendo naqueles centros en que se detecta un incremento continuado da docencia en galego, e estendelas a outros centros, co fin de consolidar neles tendencias que parecen estar comezando ou reimpulsar outras que parecen estar perdendo forza.
- As cifras xerais da USC están moi condicionadas pola práctica ausencia da docencia en galego nas titulacións da área de ciencias da saúde. Cómpren actuacións ambiciosas e decididas nelas para intentar mudar esa realidade e conseguir achegar as cifras que hoxe presentan á media da institución da que forman parte.
O Servizo de Normalización Lingüística analizou os datos recollidos en XesCampus para intentar achegarnos de forma obxectiva á realidade lingüística que se viviu nas aulas da USC no curso 2022-23.
Non aspiramos máis ca a "achegarnos" porque os datos —na medida en que son declaracións de intencións e non rexistros de usos reais— deben ser tomados con certa precaución. Pero é tamén evidente que apuntan tendencias e permiten albiscar a realidade con bastante aproximación.
Logo de todas estas puntualizacións, mergullémonos nos datos...
E o primeiro que podemos tirar deles é esta foto xeral (poñer o cursor sobre un sector da rosca para ver as porcentaxes exactas).
No curso 22-23 impartíronse en galego aproximadamente o 25% das horas docentes. No campus de Lugo esta porcentaxe sobe ata o 35% mentres que no de Santiago non supera o 22%; pero o peso proporcional de cada un deles fai que o dato total da USC sexa moi semellante ao do campus compostelán.
A esa diferenza xeográfica engádesenlle outras, como a do tipo de estudos. A docencia en galego é maior nos másters ca nos graos (33% contra 22%), algo que podería parecer contraintuitivo, pois os primeiros son os estudos con maior vocación internacional, e o galego sempre é acusado de "non valer para nada fóra de Galicia".
Esa diferenza entre estudos case desaparece no campus de Lugo, pero é moi visible no de Santiago (con máis de 10 puntos porcentuais de diferenza a favor dos másters).
Esta situación é -con pequenos matices- a mesma que podemos ver ao mirar cara a atrás.
Se analizamos os datos xerais da USC vemos que a presenza do galego se mantén estable, cunha leve tendencia ascendente, que o vai achegando paseniñamente ao 25%. E é tamén significativa a escasa presenza das linguas estranxeiras que non parece incrementarse significativemente co paso dos anos.
Se miramos agora a evolución segundo o tipo de estudo vemos o mesmo marco de estabilidade en que o galego vai facendo mínimos avances. E tamén a evolución paralela de graos e másters, con estes últimos mantendo esa diferenza de 10 puntos porcentuais ao longo dos últimos anos.
O cambio que si parece sinalar unha tendencia é o incremento da docencia en inglés nos estudos de máster, que vén medrando timida pero continuadamente ata acadar o 5% no curso actual.
Estas diferenzas de uso aumentan a medida que analizamos ámbitos máis concretos, como por exemplo as cinco grandes áreas de coñecemento.
Mentres na área de ciencias da saúde a docencia en galego é residual (aprox. 5%), nos ámbitos de humanidades e ciencias sociais rexistramos unha presenza do galego semellante á que ten o castelán. Pola súa vez, as áreas de ciencias e enxeñaría quedan nun punto intermedio, con datos semellantes aos que acada a USC no seu conxunto.
Os pésimos datos de ciencias da saúde son aínda máis significativos (e á vez explican e condicionan os resultado xeral) porque as titulacións desa área de coñecemento imparten case o 40% das horas de docencia da USC.
Se seguimos afondando na análise e observamos agora os datos por titulación (en concreto os de cada un dos graos) descubriremos unha alta correspondencia con toda a información previa.
- Son titulacións de ciencias sociais (Xornalismo, Comunicación Audiovisual, Educación Social, Pedagoxía...) as que teñen unhas porcentaxes máis altas de docencia en galego.
- Nas titulacións máis relevantes da área de ciencias da saúde (Medicina, Farmacia, Odontoloxía...) a docencia en galego acada porcentaxes case anecdóticas.
De todos os xeitos, tamén é doado atopar titulacións que escapan do patrón da súa área de coñecemento, ben a favor da lingua propia (Enfermaría en Lugo), ben en contra dela (Dereito).
E algo moi semellante pasa se levamos a análise ao nivel de centro; aínda que nalgúns centros este efecto dilúese ao acolleren titulacións pertencentes a diferentes grandes áreas.
Pode chamar a atención que o uso do galego na docencia na USC non chegue ao 25% cando a metade dos centros superan o 30%, e en bastantes deles é a lingua amplamente maioritaria. Por que o total non parece corresponder á suma das partes? A seguinte gráfica explícanolo.
A resposta é -como se ve na gráfica- que non todos os centros pesan o mesmo na suma total. De pouco serve que en centros cuns poucos miles de horas de docencia se empregue moito o galego se noutro como a Fac. de Medicina e Odontoloxía, onde se imparten máis de 115.000 horas, o galego non supera o 2%.
Se nos fixamos na parte esquerda da gráfica vemos como alí se xuntan os centros máis vinculados á área de ciencias da saúde (Medicina, Farmacia, Enfermaría...) que combinan unha baixísima presenza do galego e un numero elevado de horas de docencia.
Ao mirarmos cara a atrás, comprobamos que a maior parte dos centros replican á súa escala a situación de estabilidade que viamos nos datos xerais: as liñas que debuxan as súas gráficas son practicamente chairas.
Pero aquí e alá aparecen aspectos que merecen ser destacados:
- En dous centros de Lugo (Humanidades e Enfermaría) o galego superou por primeira vez ao castelán como lingua da docencia desde que recollemos rexistros.
- Na Fac. de Matemáticas o galego vén incrementando a súa presenza ata rozar xa unha porcentaxe tan relevante como o 40%.
- Na Fac. de Química a docencia en inglés ten máis presenza ca a docencia en galego.
Ata o de agora a nosa análise centrouse nas estruturas: nas territoriais (campus), nas académicas (áreas de coñecemento e titulacións) ou nas organizativas (centros). Pero quen escolle a lingua da súa docencia é un ou unha docente concreto (evidentemente con todos os condicionantes que se deriven do contexto en que traballa). Por iso, pareceunos interesante rematar vendo se a categoría do profesorado condiciona a súa escolla lingüística.
En xeral, a resposta debería ser que non, porque as distintas categorías vanse aliñando ben coa liña de tendencia. Isto significa que, grosso modo, a cantidade de docencia en galego que imparte o profesorado desa categoría é a que lle corresponde segundo a súa participación no total de docencia da USC.
Pero hai unha excepción evidente, situada no extremo superior esquerdo da gráfica: o profesorado asociado de ciencias da saúde (outra vez máis "ciencias da saúde"). Os membros desta categoría profesional imparten o 23% das horas de docencia do curso actual, e só o 0,6% das impartidas en galego.
Á luz de todos estes datos (e lembrando que deben ser tomados cunha certa precaución), podemos formular as seguintes conclusións:
- A docencia en galego chega ata o 25% no global da institución e sobe ata o 33% nos másters. Esa presenza está por baixo do que cabería agardar dunha lingua que se define como "propia" desta institución.
- Con todo, a evolución é positiva: a situación de estabilidade e a tendencia á suba que parece apuntarse debe ser consolidada e afortalada en cursos vindeiros.
- As realidades dos diferentes centros e titulacións son moi diversas: nalgúns estudos a docencia en galego é o habitual e noutros unha excepción. Así, o alumnado de titulacións como Ciencias da Comunicación, Xornalismo, Pedagoxía, ou a maioría dos graos de Mestre recibe docencia maioritariamente en galego, en porcentaxes que nalgúns casos chegan ao 90%; pola contra, en moitas das titulacións de ciencias da saúde o uso do galego na docencia é moi baixo.