Para destruír as células canceríxenas, ademais do tamaño tamén importa a forma

Cando se trata de loitar contra o cancro, ademais do tamaño, a forma tamén importa á vista dunha achega de investigadores do Instituto de Investigacións Tecnolóxicas da Universidade de Santiago que propoñen terapias contra esta enfermidade baseadas na hipertermia con nanopartículas magnéticas. O tema acaba de presentarse na revista Scientific Reports e contou coa participación do grupo liderado polo profesor Daniel Baldomir e integrado ademais por David Serantes e Iván Conde-Leborán. Como primeiro asinante tamén se atopa o físico galego Carlos Martínez-Boubeta, colaborador habitual deste grupo da USC e que actualmente se atopa en Barcelona. A incidencia de determinados tipos de cancro, como o glioblastoma cerebral, está asociada á falta de terapias eficaces o que provocou un grande interese en desenvolver estratexias alternativas para combater estes tumores. O equipo que lidera o profesor Daniel Baldomir traballa nunha técnica que amosa resultados “prometedores” e consiste en aumentar a temperatura por enriba dos valores normais –hipertermia– mediante campos magnéticos. A súa mecánica é similar á da febre, xa que a hipertermia busca destruír as células canceríxenas mediante a aplicación de calor, con temperaturas por riba dos 43 grados centígrados. A partir da hipertermia magnética, que actúa de forma localizada na área afectada polo tumor, os investigadores da USC buscaron mellorar as aplicacións existentes no ámbito clínico e comprobaron que as nanopartículas de forma cúbica e dun tamaño de aproximadamente 20 nanómetros ofrecen unha maior eficiencia. Ata agora, a experimentación no eido da hipertermia traballa con partículas de forma esférica e un tamaño de aproximadamente 10 nanómetros. A estas escalas, mesmo as pequenas flutuacións térmicas son importantes dende o punto de vista magnético (comportamento superparamagnético), polo que os investigadores non as consideran óptimas para xerar calor, sendo necesario empregar enormes cantidades de partículas en cada tratamento, cos conseguintes efectos secundarios para o/a paciente. Que achega o grupo da USC? Para superar o comportamento superparamagnético, o grupo do Instituto de Investigacións Tecnolóxicas da USC optou por variar o tamaño e a forma das partículas. A referencia atopárona na propia natureza, concretamente nunhas bacterias chamadas magnetotácticas, capaces de producir no seu interior cadeas formadas por entre 10 e 20 cristaliños de magnetita (un óxido de ferro) e que todos xuntos actúan como a agulla dun compás capaz de orientar ás bacterias. Os investigadores propuxéronse deseñar partículas moi parecidas as da bacteria, de forma cúbica no canto de esféricas e suficientemente grandes, de aproximadamente 20 nm, “para que amosasen estabilidade nas súas propiedades magnéticas en vez de superparamagnetismo”. O primeiro paso do equipo foi o estudo teórico, con simulacións realizadas no Centro de Supercomputación de Galicia (Cesga) que facilitaron a escolla dos tamaños e condicións experimentais que, a priori, serían os máis efectivos, para a continuación preparalos no laboratorio e finalmente ensaialos in vitro. Colaboración internacional

Para o deseño e estudo experimental o grupo do profesor Baldomir colaborou con grupos de investigación en Barcelona, Cambridge e Salónica. “Este tipo de traballos é eminentemente multidisciplinar” explica o físico galego Carlos Martínez-Boubeta. Neste senso lembra que ferramentas como os raios X, o láser ou a resonancia magnética son invencións da física cunha alta incidencia no labor médico. Os investigadores agardan que en poucos anos a hipertermia inducida magneticamente sexa algo rutinario no tratamento do cancro. De feito, é unha técnica que xa se atopa no ámbito clínico, logo de que a UE aprobara recentemente a súa aplicación por parte dunha compañía alemá (MagForce).

Bacteria vista ao microscopio onde se pode apreciar unha cadea de nanopartícuas de óxido de ferro que produce no seu interior e detalles das partículas utilizadas