Eric Cornell, Nobel de Física: “Ata os 11 anos os nenos debían traballar con cadernos de follas e non con computadores”

A pesar da súa mocidade rodeado de aparellos electrónicos e de computación que o levaron a conseguir aos seus 39 anos o premio Nobel de Física, o científico Eric Cornell percibe “demasiada presión cos computadores sobre os nenos e nenas, que ata os 11 anos debían manexarse nos estudos con tradicionais cadernos de follas”. Esta foi algunhas das observacións que fixo nun encontro cos medios de comunicación o novo convidado do programa ConCiencia da USC, que conta co patrocinio do Consorcio e a Fecyt, de visita esta semana en Santiago. Preguntado acerca da motivación científica dos máis pequenos opina, recoñecendo que tampouco dispón da fórmula educativa correcta, que non se está a proceder ben. “A ciencia é un proceso práctico, non memorístico, no que os resultados obedecen ao desenvolvemento dun problema; de aí que sexa perigoso poñer o acento sempre nos resultados, así non se esperta interese nin vocación”. Programa da visita A xornada do martes 17 comeza cunha recepción ás 10.00 horas en San Xerome por parte do reitor Juan Casares e na que Cornell asinará no Libro de Honra da USC. A continuación, ás 12.00 horas, o Nobel trasladarase á Aula Magna da Facultade de Óptica e Optometría para manter un encontro con persoal científico da Universidade compostelá, concretamente co grupo de Fotónica, no que comentará, tal e como reza o título da súa intervención, “por qué o cristal quente é máis pegañento que o frío”. O acto dirixido ao público en xeral será este mesmo martes ás 20:00 horas no auditorio de Novagalicia Banco (Preguntoiro, 22) coa conferencia ‘Folgazán vs. descoidado: a historia épica da enerxía, entropía, temperatura, o último destino do universo e o rol do supernatural’. Nela tentará explicar a segunda lei da termodinámica, a lei simple máis importante da física que explica cómo o desorde sempre se incrementa, “cómo todo se desorganiza no camiño do universo”, dixo. Un antes e un despois Eric Allin Cornell (1961, EE.UU.) conseguiu o Nobel en 2001 “por acadar condensación de Bose-Einstein en gases diluídos de átomos alcalinos e polos primeiros estudos fundamentais das propiedades de ditos condensados". En base a un traballo do físico hindú S. N. Bose, Einstein predixo en 1925 que ao ir baixando moito a temperatura se podía dar un novo estado da materia: un grupo de átomos pechados moi xuntos nunha caixa, que en principio se comportan como un conxunto de bolas rebotando unhas con outras, empezan a sentirse uns aos outros. O arrefriamento reduce a súa velocidade e ao facelo as leis da física cuántica (principio de incerteza) ditan que a súa posición se difumina: os átomos crean un borrón de materia no cal perden a súa identidade individual confundíndose así nunha única nube cuántica que se pode observar macroscopicamente. Esa condensación dos átomos, chamada condensado de Bose-Einstein, foi unha quimera teórica durante 70 anos, ata que en 1995 Carl Wieman e Eric Cornell (entón con 33 anos de idade) conseguiron acadar tal estado, arrefriando átomos de rubidio con láseres e campos magnéticos ata a ínfima temperatura de 170 nK (170 mil millonésimas de grao por riba do cero absoluto). Nesa temperatura tan baixa, tal e como predixera Einstein, as ondas de materia deses átomos coordináronse e comportáronse como se fosen un novo ente, un superátomo produto da condensación do conxunto, que ten unha resposta conxunta coordinada. Así emerxe un dos principios fundamentais da natureza, que dita que é imposible determinar ao memso tempo a velocidade e a posición dunha materia. O achado non só pechou unha busca de 70 anos no mundo da física senón que marcou un antes e un despois na disciplina, dando nacemento a unha liña de traballo que día a día sorprende con novos fitos. A revolución foi de tal magnitude que só 6 anos despois Cornell foi galardoado co Premio Nobel (aos 39 anos) xunto a Carl Wieman e Wolfgang Ketterle. As posibilidades que abre este novo estado da materia están dando resultados asombrosos non só nas bases da propia física senón tamén no eido tecnolóxico, en telecomunicacións, tratamento de materiais, desenvolvemento de reloxos atómicos do tamaño dun chip ou computación. O Nobel estivo acompañado de Jorge Mira. Foto: Santi Alvite