Créditos ECTS Créditos ECTS: 6
Horas ECTS Criterios/Memorias Traballo do Alumno/a ECTS: 90 Clase Expositiva: 30 Clase Interactiva: 30 Total: 150
Linguas de uso Castelán, Galego
Tipo: Materia Ordinaria Grao RD 1393/2007 - 822/2021
Departamentos: Xeografía, Departamento externo vinculado ás titulacións
Áreas: Xeografía Humana, Área externa Grao en Paisaxe
Centro Escola Politécnica Superior de Enxeñaría
Convocatoria: Primeiro semestre
Docencia: Con docencia
Matrícula: Matriculable
Nesta materia preséntase a Paisaxe Cultural como unha realidade arquitectónica e xeográfica complexa, integrada por compoñentes naturais e culturais, tanxibles e intanxibles, cuxa combinación configura o seu carácter, e que debe abordarse desde diferentes perspectivas. É importante analizar a problemática que se xera na protección e a conservación das paisaxes culturais, o abandono, a introdución de novos usos e as relacións entre turismo e patrimonio, xeografía e arquitectura. O alumnado debe coñecer os mecanismos de estudo e avaliación destes procesos e analizar as estratexias que permitan minimizar os impactos negativos e maximizar os efectos positivos, contribuíndo a mellorar a calidade de vida da sociedade. Ao mesmo tempo, o proxecto interdisciplinar constitúe a ferramenta de intervención sobre as paisaxes culturais a distintas escalas. É necesario coñecer as figuras de plan urbano e territorial e as súas implicacións respecto ao patrimonio, así como ter a capacidade de valorar críticamente as súas posibilidades de acción. Por tanto, a materia posúe un dobre obxectivo principal: analizar reflexivamente os valores arquitectónicos e xeográficos da paisaxe e coñecer en detalle as ferramentas que a ordenación territorial poida facilitar en relación a eses valores.
1.- Paisaxe e cultura: a paisaxe como arquitectura.
1.1. Introdución ás paisaxes culturais
1.2. Análise e interpretación das paisaxes culturais
1.3. Paisaxes culturais e a súa tipoloxía
1.4. As paisaxes culturais na historia
1.5. Historia da paisaxe cultural en Galicia
2.- As paisaxes culturais: concepto normativa e casos.
2.1. Paisaxe cultural e protección do patrimonio.
2.2. Rexistro, inventario e catalogación.
2.3. Paisaxe cultural, e proxecto do territorio.
3.- Paisaxe cultural, patrimonio e ordenación do territorio desde a Arquitectura.
3.1. Cultura, territorio e percepción como bases da paisaxe cultural
3.2. Paisaxe cultural e transformación do territorio
3.3. Escala como representación, traballo e intervención
3.4. Conceptos de ordenación do territorio e plan inherentes á paisaxe cultural
3.5. Intervencións sobre a paisaxe cultural en Galicia
4.- As paisaxes culturais na Xeografía moderna.
4.1. A invención da paisaxe xeográfica por Humboldt
4.2. A reconfiguración post-humboldtiana da noción de paisaxe
4.3. O nacemento do concepto de paisaxe cultural saueriano e os seus vínculos coa escola xeográfica vidaliana
4.4. Os estudos clásicos de paisaxe cultural
5.- A Nova Xeografía cultural e a pegada da paisaxe: a forza dos discursos e a representación.
5.1. A Xeografía Humanística
5.2. A interpretación simbólica da paisaxe en Xeografía
5.3. A paisaxe como discurso
5.4. Visións integradoras actuais da paisaxe en Xeografía
6.- Paisaxe cultural, patrimonio e ordenación do territorio desde a Xeografía.
6.1. O longo percorrido cara á incorporación da paisaxe cultural na lexislación e planificación
6.2. Procesos de patrimonialización e paisaxe cultural
6.3 Interpretacións críticas das paisaxes culturais da UNESCO
-DÍAZ-FIERROS, F. (Ed.) (2009). Olladas críticas sobre a paisaxe. Consello da Cultura Galega, Santiago de Compostela
-NOGUÉ. J. (2008). El paisaje en la cultura contemporánea. Biblioteca Nueva, Madrid
-JELLICOE, G. y JELLICOE, S. (2004). El paisaje del hombre. Gustavo Gili, Barcelona
-MADERUELO, J. (Ed.) (2008). La construcción del paisaje contemporáneo. Centro de Arte y Naturaleza Fundación Beulas, Huesca
-OTERO, R. (1928). Paisajes y problemas geográficos de Galicia. Compañía Iberoamericana de publicaciones, Madrid
-OTERO, R. (2009). Paisaxe e cultura. Galaxia, Vigo
-BOUHIER, A (2001 ). Ensaio xeográfico de análise e interpretación dun vello complexo agrario. Xunta de Galicia
-CASTELLS, M. y BORJA, J (1997). Local y global. La gestión de las ciudades en la era de la información. Taurus
-ALONSO PEREIRA, José Ramón (2005). Introducción a la Historia de la Arquitectura. Reverté
-VV.AA. (2010). Patrimonio Industrial y Paisaje. TICCIH España
-Davallon, J (2006). Le don du patrimoine. Une approche communicationnelle de la patrimonialisation. Hermes Science-Lavoisier
- Fernández Salinas, V. e Silva, R. (2016). Deconstruyendo los paisajes culturales de la Lista del Patrimonio Mundial de la Unesco. Cuadernos geográficos de la Universidad de Granada, 55
-Frolova, M. e Bertrand, G. (2006). «Geografía y paisaje», en Tratado de Geografía Humana. Anthropos/Universidad Autónoma Metropolitana-Iztapalapa
-Gómez Mendoza, J. (2008). «La mirada del geógrafo sobre el paisaje: del conocimiento a la gestión», en Paisaje y territorio. Beulas
-Martínez de Pisón, E. (2002). «Reflexiones sobre el paisaje», en Estudios sobre historia del paisaje español.. Universidad Autónoma de Madrid/Fundación Duques de Soria/Catarata
-Mata, R. (2006). «Métodos de estudio del paisaje e instrumentos para su gestión. Consideraciones a partir de experiencias de planificación territorial», en El paisaje y la gestión del territorio. Criterios paisajístic. Diputación de Barcelona
-Múgica, M. et al. (2019). EUROPARC-España. 2019 Anuario 2018 del estado de las áreas protegidas en España.. Fundación Fernando González Bernáldez
-Nogué, J. (2011). «Paisajes agrarios españoles: desde sus bases territoriales a sus representaciones, catalogaciones y arquetipos», en Los paisajes agrarios de España. Caracterización, evolución y tipificación.. Ministerio de Medio Ambiente y Medio Rural y Marino
-Ortega Cantero, N. (1987). Geografía y cultura. Alianza
-Robertson, I. e Richards, P. (eds.) (2003). Studying Cultural Landscapes. Arnold
-Sauer, C. O. (1925). The Morphology of Landscape. University of California Publications in Geography
-Silva, R. e Fernández Salinas, V. (2017). «El nuevo paradigma del patrimonio y su consideración con los paisajes: Conceptos, métodos y prospectivas». Documents d’Anàlisi Geogràfica, 63
-Tuan, Y.-F. (1977). Space and Place. University of Minnesota Press
- Capacidade para comprender a evolución dunha paisaxe baixa o efecto acumulativo das actividades dos diferentes actores no tempo, no curto, mediano e longo prazo.
- Comprender as cuestións territoriais e o papel xogado na paisaxe polo bo uso de estudos e diagnósticos existentes.
- Capacidade de describir, definir, representar os patróns espaciais relativos ás relacións entre os volumes construídos e os espazos libres, para detectar as compoñentes materiais que cumpren coas intencións do proxecto e son compatible coas condicións ambientais atopadas.
- Capacidade para elaborar catálogos, atlas, estudos e informes ambientais,paisaxísticos e de corrección de impactos ambientais.
- Aptitude para elaborar e xestionar proxectos paisaxísticos e/ou de axardinamento que se axusten a criterios técnicos ,socioeconómicos e sostibles.
- Coñecemento para aplicar normas e ordenanzas urbanísticas.
- Comprensión da responsabilidade ética da paisaxe en relación coas expectativas dos actuantes.
- Capacidade para diagnosticar, identificar, describir e caracterizar unha paisaxe a través dos seus diferentes compoñentes en diferentes escalas.
- Coñecementos xerais relacionados coa paisaxe, os campos relacionados e as súas características históricas e actuais: agricultura, teoría de parques e xardíns, arte, arquitectura, deseño urbano, planificación urbana, tecnoloxías e ciencias humanas relacionadas.
- Capacidade para diagnosticar os elementos permanentes, invariantes e mutables da paisaxe, entendendo os cambios no tempo.
- Capacidade de inventar un proceso creando as súas propias ferramentas, para intervir na paisaxe.
- Capacidade para formular unha visión de futuro expresando escenarios de evolución e imaxinar diferentes modos de acción sobre a paisaxe.
- Programación, tendo en cuenta os aspectos sociais, xerárquicos, materiais,
técnicos, estéticos, así como as normas dimensionales e funcionais a gran escala proyectual.
- Capacidade de proxectar unha estratexia orixinal e particular con distancia crítica.
- Coñecemento da paisaxe cultural e natural: evolución.
- Capacidade de interpretar espacialmente un problema de desenvolvemento e o territorio
afectado, dando prioridade aos elementos de diagnóstico.
- Capacidade de intervir nos xardíns e nas paisaxes de valor histórico, redactar e/ou
colaborar na execución dos proxectos de restauración e rehabilitación
- Elaboración, presentación e defensa dun Proxecto de Paisaxe orixinal, realizado
individualmente.
-Sesión maxistral
As diferentes exposicións teóricas do profesorado permitirán ao alumnado adquirir os coñecementos que dean soporte ao resto das actividades expostas na materia e desenvolver as competencias requiridas para a titulación.
-Aprendizaxe colaborativa.
A través da constitución de grupos de traballo, o alumnado traballará sobre os diferentes temas propostos de modo que obteñan resultados propios, guiados polo profesorado asignado á materia.
-Traballos tutelados
Os traballos tutelados de cada un dos bloques da materia permitirán ao alumnado verificar os coñecementos adquiridos mediante as sesións maxistrais e o traballo colaborativo de modo que se adquiran as competencias expostas.
A metodoloxía de ensino-aprendizaxe estará baseada en clases maxistrais dos aspectos teóricos, acompañadas por material TIC (computador, canón de vídeo, acceso web da materia) relacionado coas paisaxes culturais, e combinadas con exemplos e aplicacións prácticas concretas sobre os diversos campos da materia. Tamén se realizarán lecturas críticas de textos fundamentais para a comprensión das paisaxes culturais. Atenderanse as dúbidas e comentarios que poidan xurdir durante a clase ou despois dela.
Realizaranse visitas aos lugares de interese comentados nos contidos da materia, contando cos coñecementos dos docentes para explicar e ensinar ao alumnado as diversas especificidades do lugar, verificando in situ, o exposto nas aulas.
Atenderanse de modo individual e colectivo as dúbidas xurdidas.
Como complemento das sesións e con obxecto de promover a aprendizaxe autónoma e grupal dos estudantes, desenvolveranse traballos prácticos por parte dos alumnos (contando con métodos de aprendizaxe colaborativa), nos que se contará coa atención personalizada dos profesores, cos que se poderá contactar virtualmente a través do correo electrónico, as ferramentas Moodle ou Teams, postas ao dispor da Universidade, ou presencialmente nas horas de titorías fixadas.
O alumnado colócase espacial e conceptualmente, polo profesorado, no centro do ensino e a aprendizaxe.
A avaliación da aprendizaxe debe comprender tanto o proceso como o resultado obtido. O rendemento do alumno na materia cursada depende, entre outros, da combinación de dous factores: o esforzo realizado e a capacidade do propio alumno. A forma en que o avaliamos condiciona o método de aprendizaxe e inflúe na aprendizaxe mesma. De calquera forma dada a tipoloxía do Grao exponse como ferramenta de avaliación a avaliación continua segundo o sinalado.
A aprendizaxe a través dos créditos ECTS axústase a unha avaliación continuada que debe contribuír de forma decisiva a estimular ao alumnado para seguir o proceso e involucrarse máis na súa propia formación. Apóstase por un criterio xeral de avaliación no que é obrigado contar cun instrumento, a avaliación continua, materializada na elaboración de traballos.
A avaliación debe servir para verificar que o alumno asimilou os coñecementos básicos que se lle transmitiron e adquirido as competencias xerais. Pero a avaliación tamén debe ser o instrumento de comprobación de que o estudante adquiriu as competencias teóricas e prácticas do título. Por iso, utilízanse métodos de aprendizaxe e seguimento variados (exposicións orais preparadas de antemán, explicacións curtas realizadas polos alumnos en clase, manexo práctico de bibliografía, uso de computador, traballo en equipo, etc.) que permitan lograr que o alumnado adquira progresivamente as competencias transversais e prácticas.
A avaliación da materia exponse de modo continuo e se aposta pola presencialidad na mesma.
Para poder superar a materia será necesario cumprir os seguintes requisitos:
1º Entregar todos os traballos propostos, nos prazos e formas indicados na materia.
2º Asistir regularmente a clases. Esixirase unha asistencia mínima do 80%.
A materia, que constitúe unha unidade, consta de dous bloques:
Bloque I: Arquitectónico
Bloque II: Xeográfico
En cada un dos bloques propoñerase un traballo que será desenvolvido polo alumnado ao longo do curso, mediante entregas-correccións parciais. Cada traballo terá unha entrega final que será defendida publicamente polo/a autor/a.
A cualificación en cada bloque obterase da seguinte composición:
75% para o Traballo realizado.
25% Para a Exposición do Traballo en sesión final.
A cualificación final da materia será a media aritmética da cualificación dos dous traballos, sendo necesario obter un nota mínima de 4 (sobre 10), en cada un dos traballos para poder obter o aprobado.
Os criterios de avaliación serán os mesmos tanto na proba ordinaria como na extraordinaria. O alumnado que non aprobe a materia na primeira convocatoria deberá repetir a/s parte/s pendente/s na segunda.
Aos/ás alumnos/as coa dispensa concedida polo Centro, seguindo o recollido na Instrución nº 1/2017 da Secretaría Xeral da USC, requiriranse entregas equivalentes ás do alumnado sen dispensa e o exame será obrigatorio.
O requirido segundo o cómputo dos créditos ECTS.
Seguimento continuo de todas as sesións, participación activa e crítica.
* Aviso sobre plaxio: Para os casos de realización fraudulenta de exercicios ou probas será de aplicación o recollido na Normativa de Avaliación do Rendemento Académico dos Estudantes e de Revisión de Cualificacións.
Juan Manuel Trillo Santamaria
Coordinador/a- Departamento
- Xeografía
- Área
- Xeografía Humana
- Correo electrónico
- juanmanuel.trillo [at] usc.es
- Categoría
- Profesor/a: Titular de Universidade
Juan Antonio Caridad Graña
- Departamento
- Departamento externo vinculado ás titulacións
- Área
- Área externa Grao en Paisaxe
- Categoría
- Profesor/a área externa