O maior estudo internacional identifica variantes de ADN coas que predicir o risco de padecer TOC

No maior estudo internacional realizado ata a data sobre a xenética do trastorno obsesivo-compulsivo (TOC), un equipo internacional identificou múltiples variantes do ADN que poderían axudar a predicir quen ten un maior risco de desenvolver este trastorno psiquiátrico e orientar mellores formas de tratalo. O traballo que se publica este martes 13 na revista Nature Genetics, está cofinanciado con fondos europeos e conta coa participación de especialistas do Grupo de Medicina Xenómica da USC, do Centro Singular de Investigación en Medicina Molecular e Enfermidades Crónicas da USC (CiMUS) e da Fundación Pública Galega de Medicina Xenómica. Este novo estudo colaborativo a nivel mundial, liderado pola Universidade de Dalhousie (Canadá), supuxo un avance significativo na comprensión das bases xenéticas do TOC, que afecta aproximadamente a unha de cada 100 persoas e caracterízase por pensamentos repetitivos non desexados e condutas compulsivas.

Aínda que estudos anteriores demostraron que o TOC pode ser hereditario, esta é a primeira vez que se logra un progreso substancial na identificación de loci de risco xenético, é dicir, localizacións específicas nun cromosoma onde as variantes do ADN están asociadas cunha maior susceptibilidade a unha enfermidade ou característica específica. Atopáronse 30 loci independentes, con 25 xenes dentro deses loci que probablemente contribúen ao risco de desenvolver TOC.

“Os nosos achados apoian a idea de que o TOC xorde dunha interacción complexa entre factores xenéticos e ambientais”, explica Manuel Mattheisen, investigador principal do estudo e titular da Cátedra de Investigación da Universidade de Dalhousie. “Atopamos que moitas rexións do xenoma contribúen ao risco de TOC, e que estas rexións afectan a múltiples circuítos cerebrais, non só a unha zona específica”, engade. 

O estudo foi realizado por máis de 200 especialistas de todo o mundo e é o resultado de máis de 20 anos de recompilación de mostras e un importante traballo de centros de xenotipado e estatístico no que a investigadora do CiMUS, Cristina Rodríguez Fontenla, tivo un papel importante, ao ser unha das principais analistas e autoras do estudo, colaborando estreitamente con persoal científico de institucións de todo o mundo. “Este tipo de esforzo colaborativo a gran escala é esencial para comprender mellor a complexa arquitectura xenética dos trastornos psiquiátricos como o TOC”, sinala Rodríguez Fontenla. “O estudo identificou 30 rexións específicas do ADN asociadas a un maior risco de TOC. Analizando estas rexións fomos capaces de identificar 249 xenes, dos cales 25 xenes candidatos mostraban unha forte asociación. Este é un avance moi significativo que senta as bases para seguir profundando nos mecanismos biolóxicos do TOC”, engade Rodríguez Fontenla. Ademais, o estudo atopou que o TOC está xeneticamente relacionado con outros trastornos psiquiátricos, incluíndo a síndrome de Tourette, anorexia nerviosa, ansiedade e depresión.

A orixe do trastorno

Con 53.660 casos de TOC e máis de 2 millóns de controis, trátase do maior estudo de asociación do xenoma completo (GWAS) deste trastorno xamais realizado. O estudo, está codirixido pola autora principal, a doutora Carol Mathews, presidenta do Departamento de Psiquiatría da Facultade de Medicina da Universidade de Florida (UF). “Cando comezamos ao comezo da miña carreira, estabamos a buscar xenes que causasen o TOC. Naquel entón pensabamos que sería un ou dous,” explica Mathews, directora do Centro para TOC, Ansiedade e Trastornos Relacionados da UF, e unha das seis autoras principais que supervisaron conxuntamente a investigación. “Co tempo, chegamos a darnos conta de que o TOC non é unha enfermidade dun só xene ou unha rexión específica do cerebro, senón unha enfermidade de circuítos e centos de xenes que, en conxunto, contribúen ao desenvolvemento do trastorno”, sinala.

No novo estudo, o persoal investigador avaliou as relacións entre a expresión xenética, a función xénica e o TOC, que desde hai tempo pénsase que é causado por unha combinación de factores xenéticos e ambientais e nos que “os 25 xenes atopados no estudo xogan un papel moi importante e varios deles son candidatos para terapias farmacolóxicas”, comenta Ángel Carracedo, catedrático da USC e coordinador da contribución de Santiago de Compostela ao estudo.  “A expresión destes xenes está asociada con rexións específicas do cerebro e tipos particulares de neuronas, en particular, rexións involucradas na toma de decisións, a memoria e funcións cognitivas de alto nivel”, engade. Estes achados son importantes, indica, porque “ao non haber unha cura para o TOC, comprender os patróns de expresión xénica en rexións cerebrais específicas podería axudar aos científicos para desenvolver eventualmente novos medicamentos ou mellorar terapias actuais como a estimulación magnética transcraneal, un procedemento non invasivo que utiliza campos magnéticos para estimular as células nerviosas do cerebro”.

Cifras

Estímase que o 1% da poboación padece TOC, un trastorno que provoca pensamentos non desexados e intrusivos (obsesións) e a necesidade de repetir certos comportamentos (compulsións), síntomas que poden ser incapacitantes. En España unhas 400.000 persoas padecen este trastorno. Os tratamentos actuais inclúen a prevención de exposición e resposta (unha forma de terapia cognitivo-conductual), medicamentos ou unha combinación de ambos.