Créditos ECTS Créditos ECTS: 6
Horas ECTS Criterios/Memorias Traballo do Alumno/a ECTS: 99 Horas de Titorías: 3 Clase Expositiva: 24 Clase Interactiva: 24 Total: 150
Linguas de uso Castelán, Galego
Tipo: Materia Ordinaria Grao RD 1393/2007 - 822/2021
Departamentos: Psicoloxía Evolutiva e da Educación
Áreas: Psicoloxía Evolutiva e da Educación
Centro Facultade de Ciencias da Educación
Convocatoria: Segundo semestre
Docencia: Con docencia
Matrícula: Matriculable | 1ro curso (Si)
Os obxectivos que nos propoñemos acadar atender tanto á adquisición de coñecementos básicos sobre a disciplina, coma á práctica de destrezas relacionadas cos devanditos coñecementos e a adquisición de certas disposicións valorativas. Consideramos prioritario que o estudantado chegue a:
1. Coñecer o obxecto de estudo da disciplina, a súa definición e método.
2. Coñecer os procesos de cambio intra e interpersoais que teñen lugar ao longo do ciclo vital.
3. Reflexionar sobre a aplicabilidade dos coñecementos sobre os procesos evolutivos en prol de optimizar o desenvolvemento.
4. Aprender a analizar con sentido crítico e a sintetizar a literatura científica relevante para a disciplina.
5. Adquirir inquietudes éticas en relación ás implicacións dos coñecementos adquiridos, con miras ao exercicio profesional.
A materia Psicoloxía do Desenvolvemento aborda o estudio da Psicoloxía do Desenvolvemento que é a rama da Psicoloxía que describe, explica, intervén e optimiza os procesos de cambio psicolóxico que os seres humanos experimentan ao longo da súa vida. Axuda a coñecer os cambios psicolóxicos, as diferenzas individuais, sociais e culturais producidos nos seres humanos.
Os descritores da materia, segundo constan na Memoria do Título de Grao en Pedagoxía, concrétanse nos seguintes contidos:
TEMA I. DELIMITACIÓN CONCEPTUAL E APROXIMACIÓN HISTÓRICA E METODOLÓXICA Á PSICOLOXÍA DO DESENVOLVEMENTO.
1.1. O desenvolvemento psicolóxico ao longo da vida. Contextos e diversidade no desenvolvemento.
1.2. Perspectivas teóricas sobre o desenvolvemento psicolóxico: obxectivos, enfoques e límites.
1.3. Métodos de investigación. Preguntas sobre o desenvolvemento. Estratexias de investigación. Investigación e deontoloxía.
TEMA II. DESENVOLVEMENTO PSICOLÓXICO NA PRIMEIRA INFANCIA: ASPECTOS NORMATIVOS E DETERMINANTES.
2.1. Xenética e desenvolvemento prenatal.
2.2. O nacemento e o recén nacido.
2.3. Primeira infancia. Desenvolvemento físico, cognitivo, social e persoal.
TEMA III. DESENVOLVEMENTO PSICOLÓXICO NA SEGUNDA E TERCEIRA INFANCIA.
3.1. Desenvolvemento físico e psicomotor.
3.2. Desenvolvemento cognitivo. Contextos de aprendizaxe, escola, familia, sociedade.
3.3. Desenvolvemento social e persoal.
TEMA IV. DESENVOLVEMENTO PSICOLÓXICO DURANTE A ADOLESCENCIA. TRANSICIÓN, PAUTAS NORMATIVAS E FONTES DE INFLUENCIA.
4.1. Maduración física e saúde.
4.2. Desenvolvemento cognitivo e escolarización
4.3. Desenvolvemento social e persoal. Identidade, relacións familiares e de amizade.
TEMA V. DESENVOLVEMENTO PSICOLÓXICO NA ADULTEZ. CAMBIOS, CRISE E ACONTECEMENTOS VITAIS.
5.1. Mantemento físico e saúde.
5.2. Desenvolvemento cognitivo, educación e profesionalización
5.3. Desenvolvemento social e persoal. Relacións persoais. Traballo. Implicación social.
TEMAVI. DESENVOLVEMENTO PSICOLÓXICO NA VELLEZ. ENVELLECEMENTO ACTIVO. CAMBIOS, ADAPTACIÓN, OPTIMIZACIÓN.
6.1. Cambios físicos e saúde.
6.2. Cambios cognitivos. Atención, memoria, intelixencia e sabedoría.
6.3. Desenvolvemento social e persoal. Xubilación. Relacións persoais. Implicación social.
6.4. O final da vida. Coidaos, morte e duelo.
Bibliografía básica:
- Berger, K.S. (2016). Psicología del desarrollo, infancia y adolescencia, 6ª edición. Editorial Panamericana.
- Triadó, C., Celdrán, M., e Villar, F. (2019). Desarrollo adulto y envejecimiento, 2ª edición. Alianza editorial.
Bibliografía complementaria:
- Arnett, J.J. (2008). Adolescencia y adultez emergente: enfoque cultural. Pearson Educación.
- Baltes, P.B. (1981). Métodos de investigación en psicología evolutiva : enfoque del ciclo vital. Madrid : Morata.
- Craig, G. J. e Baucum, D. (2009). Desarrollo psicológico. Pearson Educación.
- Facal, D., López, M. J. D., & Moar, M. D. C. G. (2024). Interdigitales: Una experiencia de aprendizaje-servicio (ApS) intergeneracional. Revista Boletín Redipe, 13(1), 76-90.
- Feldman, R. S. (2007). Desarrollo psicológico a través de la vida. Pearson Educación.
- Jaureguizar Albonigamayor, J.; Galende Pérez, N., Redondo Rodríguez, I. (2023). Prácticas de psicología del desarrollo : del nacimiento a la adolescencia. Madrid : Ediciones Pirámide.
- Juang, L. P., Umaña-Taylor, A. J., Schachner, M. K., Frisén, A., Hwang, C. P., Moscardino, U., ... & Syed, M. (2023). Ethnic-racial identity in Europe: Adapting the identity project intervention in five countries. European Journal of Developmental Psychology, 20(6), 978-1006.
- Losada-Baltar, A., Márquez-González, M., Mausbach, B. T., Jiménez-Gonzalo, L., Fernandes-Pires, J. A., Olazarán, J., ... & Cabrera, I. (2025). Longitudinal support to the sociocultural stress and coping model. A 4-year follow-up of family caregivers of people with dementia. International Psychogeriatrics, 100079.
- Maynard, M. L., Khalid, H., Karimi Valoojerdy, Z., Talwar, V., & Bosacki, S. L. (2025). Adolescent Development in Unprecedented Times: A Comparative Study of Theory of Mind Before and After COVID-19. Adolescents, 5(2), 11. https://doi.org/10.3390/adolescents5020011
- Ojala, M. (2023). How do children, adolescents, and young adults relate to climate change? Implications for developmental psychology. European Journal of Developmental Psychology, 20(6), 929-943.
- Oliver, B. R., Trzaskowski, M., & Plomin, R. (2014). Genetics of parenting: The power of the dark side. Developmental Psychology, 50(4), 1233–1240. https://doi.org/10.1037/a0035
- Palacios, J., Marchesi, A. e Coll, C. (Comps.) (2001). Desarrollo psicológico y educación: Vol. 1 Psicología evolutiva (2ª ed.). Alianza editorial.
- Perez Blasco, J. (2013). Aprender de los grandes cambios vitales. Valencia: Universitat de València.
- Owens, R.E. (2003). Desarrollo del lenguaje. Madrid: Prentice Hall.- Papalia, D. E., Feldman, R. D. e Martorell, G. (2012). Desarrollo Humano. McGraw-Hill.
- Pinazo, S. (2005). Gerontología: actualización, innovación y propuestas. Pearson Prentice Hall.
- Santrock, J. W. (2006). Psicología del desarrollo, el ciclo vital. McGraw-Hill.
- Schaie, K. W. e Willis, S. L. (2003). Psicología de la edad adulta y la vejez. Pearson.
- Shaffer, D.R. e Kipp, K. (2007). Psicología del desarrollo. Infancia y adolescencia. Thomson.
- Simon, P., & Nader-Grosbois, N. (2025). Empathy and theory of mind development at preschool age: a one-year cross-lagged panel study. European Journal of Developmental Psychology, 1-23.
- Stern, Y., Arenaza‐Urquijo, E. M., Bartrés‐Faz, D., Belleville, S., Cantilon, M., Chetelat, G., ... & Reserve, Resilience and Protective Factors PIA Empirical Definitions and Conceptual Frameworks Workgroup. (2020). Whitepaper: Defining and investigating cognitive re
BÁSICAS E XERAIS
CB1- Que o estudantado teña demostrado posuír e comprender coñecementos nunha área de estudo que parte da base da educación secundaria xeral, e sóese atopar a un nivel que, se ben se apoia en libros de texto avanzados, inclúe tamén algúns aspectos que implican coñecementos procedentes da vangarda do seu campo de estudo.
CG1- Coñecer e comprender os fundamentos académicos e científicos nos que se sustenta o seu campo formativo e profesional, tendo capacidade para analizar criticamente a natureza das súas teorías, metodoloxías e ámbitos de intervención da Pedagoxía.
CG3- Coñecer, comprender e analizar de modo integral situacións educativas en diferentes contextos, sendo capaces de adaptar e aplicar os fundamentos académicos e científicos da Pedagoxía ás mesmas.
CG5 - Promover e desenvolver accións de asesoramento educativo con diferentes persoas e/ou grupos mediante a utilización de medios e recursos axeitados.
TRANSVERSAIS
CT1. Expresarse e comunicarse facendo uso de diferentes códigos e recursos lingüísticos, materiais e tecnolóxicos
CT2. Relacionarse con outras persoas e grupos, con especial énfase no traballo en equipo e na colaboración con outros profesionais
CT3. Desenvolver unha actitude autocrítica, así como de reflexión, análise e síntese respecto dos coñecementos, tarefas e cometidos nos que participan.
ESPECIFICAS
CE 5.1 - Asesoramento a persoas e/ou grupos nos procesos educativos e formativos.
A proposta metodolóxica a empregar pretende conxugar o formato de clase expositiva coas metodoloxías activas e participativas, así como o traballo autónomo e a autoaprendizaxe. As actividades expositivas terán como obxectivo introducir e explicar o sentido dos temas, clarificar os conceptos importantes, dar unha visión global dos contidos e relacionar coñecementos para facilitar a significatividade das aprendizaxes, polo que a exposición se acompañará, cando sexa pertinente, de organizadores previos, definicións, cadros sinópticos, esquemas, etc. O apoio de material visual e recursos en rede empregaranse para clarexar os contidos tratados e servir de referencia e punto de partida para os traballos e actividades de carácter grupal e estará dispoñible a través do Campus Virtual.
Co traballo nas sesións interactivas preténdese profundizar en aspectos concretos das clases teóricas; as actividades a realizar incluirán a lectura e comentario de documentos, respostas a preguntas, análise de situacións prácticas, visionado de vídeos, estudo de casos, debates e realización de traballos. Con eles, preténdese que o estudantado aprenda a manexar diferentes fontes de información, propicie a transferencia da teoría á práctica, aprenda a elaborar e presentar informes, confronte diferentes puntos de vista e sexa capaz de construír significados compartidos axudado da labor mediadora do docente. A concreción das tarefas requiridas serán presentados ó estudantado nas correspondentes sesións interactivas, e os materiais requeridos estarán dispoñibles a través do Campus Virtual.
Nas sesións interactivas realizaranse diferentes actividades de carácter práctico que se especificarán na Guía docente de cada un dos temas. Os resultados do traballo, habitualmente realizado en grupo, deberán ser defendidos, nalgúns casos, oralmente ante os compañeiros e posteriormente debatidos. A proposta de actividades na matería terá en conta as necesidades e o ritmo de desenvolvemento dentro da materia e a coordinación coas materias do semestre.
Para cada uns dos temas proporcionaranse as diapositivas empregadas nas exposicións, ao que se lle poderá engadir materiais de estudio especificamente para cada tema tratado. A totalidade do material das clases expositivas e interactivas será obxecto de estudio básico para os exames da materia e estará a disposición no Campus Virtual.
As titorías individuais e ou de grupo, a demanda do estudantado, servirán para aclarar ou comentar aspectos do traballo realizado nas clases expositivas e interactivas. Faranse nos horarios sinalados e no despacho do profesorado.
As tarefas desta materia poderían estar vinculadas a proxectos ApS.
A calificación global do estudiante na materia procederá:
-Un 60% da cualificación dos resultados na proba final sobre os contidos dos temas tratados nas clases expositivas e interactivas e nas lecturas obrigatorias. É preceptivo ter aprobado esta proba para sumar o resto de cualificacións que contribúen á nota final da asignatura.
-O outro 40% da cualificación do traballo realizado nas sesións interactivas e participación nas distintas actividades propostas. Os criterios de avaliación destas actividades poderán variar para cada unha delas. Entre os aspectos xerais que se considerarán estána propia calidade dos contidos, o grao de axuste ás directrices dadas, a competencia expositiva, a orixinalidade e as achegas críticas, e a evidencia de traballo en grupo e non a suma de respostas individuais.
Para presentarse á realización do exame da primeira oportunidade, o estudantado debe asistir a un mínimo do 80% das horas docentes expositivas e do 80% das horas docentes interactivas. Con anterioridade á realización do exame da primeira oportunidade publicarase un listado do estudantado que satisfaga este requisito para poder examinarse. Así mesmo, para superar a materia será preciso ter aprobado tanto a proba final (nota de 2,5 sobre 6) como os traballos realizados nas sesións interactiva. A non realización do exame ou das actividades propostas nas sesións interactivas conlevará unha cualificación de non presentado. Cando non se supere, xa sexa o exame xa sexan as actividades propostas nas sesións interactivas, a calificación que figurará en actas será a de suspenso, co valor numérico máis próxima ao 5 obtido nun ou noutro apartado de avaliación.
Na segunda oportunidade mantense o sistema de avaliación. Os/as estudantes que non superen a proba final pero teñan superadas as actividades realizadas nas sesións interactivas poderán presentarse a proba final na segunda oportunidade sen necesidade de facer traballos ou probas adicionais. Os/as estudantes que non teñan superada algunha das actividades realizadas nas sesións interactivas, pero si os exames, na data oficial poderán avaliarse unicamente daquelas actividades-procedementos non superados. O estudantado que non cumpra co mínimo de asistencia ó 80% das horas docentes expositivas e ó 80% das horas docentes interactivas, deberá de realizar un traballo complementario para superar a materia na segunda oportunidade, para o que deberá poñerse en contacto co docente coordinador da materia coa suficiente antelación.
O estudantado repetidor estará sometido ó réxime ordinario de asistencia e ó mesmo sistema de avaliación que o resto do estudantado.
Nos casos que se contemplan na normativa da facultade, o estudantado que teña solicitada e concedida a exención de docencia deberán comunicalo en tempo e forma ao profesor coordinador da materia. O sistema de avaliación da aprendizaxe para o devandito estudantado será o mesmo que para o resto do estudantado matriculado na materia. Este estudantado debe porse en contacto co profesorado para, de ser necesario, coñacer as directrices concretas para o cumprimento do programa e superación da materia nas condicións de exención de docencia ou dispensa.
A situación de exención de docencia ás clases expositivas obriga a acudir ás interactivas traballando en grupo ou individualmente segundo o caso. Nas situacións de exención de docencia a todas as sesións si así se determina e de dispensa de asistencia desenvolverase un plan de titorización (presencial e/ou virtual a través de medios online institucionais: Campus virtual da USC, Microsoft Teams) e avaliación personalizada realizando individualmente as tarefas especificadas no programa.
Respecto da realización fraudulenta de exercicios ou probas, a Normativa de avaliación do rendemento académico dos/as estudantes e de revisión de cualificación, Aprobada en Consello de Goberno o 15 de xuño de 2011 e modificada o 5 de abril de 2017-, indica que a realización fraudulenta dalgún exercicio ou proba esixida na implicará a cualificación de suspenso na convocatoria correspondente, con independencia do proceso disciplinario que se poida seguir contra o estudantado infractor. Considerarase fraudulenta, entre outras, a realización de traballos plaxiados ou obtidos de fontes accesibles ao público sen reelaboración ou reinterpretación e sen citas aos autores e das fontes.
TRABALLO PERSOAL DO ESTUDANTE:
Estudo: 39 hs.
Elaboración de traballos: 30 hs.
Lecturas: 27 hs.
Total horas: 96
1. Implicación activa na dinámica de clase.
2. Realización puntual dos traballos obrigatorios.
3. Seguimento continuado da materia.
4. Integración da información manexada nas distintas actividades presenciais e non presenciais.
5. Busca de claridade e organización dos coñecementos obtidos na materia.
ASISTENCIA A CLASE:
O programa da materia axústase ao especificado no Regulamento de asistencia a clase nas ensinanzas oficiais de grao e máster da Universidade de Santiago de Compostela, aprobado en Consello de Goberno con data do 25 de novembro de 2024.
RESPONSABILIDADE MEDIOAMBIENTAL:
Os traballos realizados polo estudantado entregaranse, preferentemente, a través da aula virtual.
PERSPECTIVA DE XÉNERO:
En atención a criterios de igualdade de xénero no ámbito universitario, recoméndase facer uso da linguaxe non sexista tanto no traballo cotiá de aula como nos traballos académicos encomendados. Pode obterse información ao respecto no enlace: https://www.usc.gal/cdn/ff/QKcBDjOX5QgeJQkeVe81BaV8Ho1…
CALIDADE FORMAL DOS TRABALLOS:
Na realización das prácticas e traballos seguiranse as normas APA(http://www.apastyle.org).
E-MAIL E FERRAMENTAS TECNOLÓXICAS DA USC:
Os/as estudantes deben empregar necesariamente o correo electrónico da USC (@ rai.usc.es) na súa comunicación cos profesores.
Os/as estudantes deben usar necesariamente Campus Virtual, Microsoft Office 365 incluíndo OneCloud e outras ferramentas proporcionadas polo profesorado e autorizadas como ferramentas institucionais pola universidade (Lifesize, etc.).
USO DO TELÉFONO MÓBIL E PROTECCIÓN DE DATOS: Non se pode usar o teléfono móbil, excepto cando se usa como ferramenta de traballo seguindo as instrucións dadas polo profesorado da materia, responsabilizando aos/as estudantes das consecuencias legais e académicas que poidan derivarse do seu uso inadecuado.
Ter en conta que o ensino-aprendizaxe (clases / titorías) é un proceso privado, enténdese privado como un proceso de comunicación e intercambio entre o profesor e os/as estudantes matriculados na materia. Cumprimento obrigatorio da normativa de protección de datos https://www.usc.gal/es/politica-privacidad-proteccion-datos.
David Facal Mayo
Coordinador/a- Departamento
- Psicoloxía Evolutiva e da Educación
- Área
- Psicoloxía Evolutiva e da Educación
- Teléfono
- 881813695
- Correo electrónico
- david.facal [at] usc.es
- Categoría
- Profesor/a: Titular de Universidade
Xana Cid Mejias
- Departamento
- Psicoloxía Evolutiva e da Educación
- Área
- Psicoloxía Evolutiva e da Educación
- Correo electrónico
- xana.cid.mejias [at] usc.es
- Categoría
- Predoutoral Ministerio
| Xoves | |||
|---|---|---|---|
| 09:00-10:30 | Grupo /CLIS_03 | Castelán, Galego | AULA 5 (CAMPUS VIDA-Módulo A) |
| 10:30-12:00 | Grupo /CLIS_02 | Galego, Castelán | AULA 5 (CAMPUS VIDA-Módulo A) |
| 12:00-13:30 | Grupo /CLE_01 | Galego | AULA 6-7 (CAMPUS VIDA-Módulo A) |
| 13:30-15:00 | Grupo /CLIS_01 | Galego, Castelán | AULA 6-7 (CAMPUS VIDA-Módulo A) |
| 20.05.2026 09:30-11:30 | Grupo /CLE_01 | AULA 15 (CAMPUS VIDA-Módulo A) |
| 01.07.2026 09:30-11:30 | Grupo /CLE_01 | AULA 15 (CAMPUS VIDA-Módulo A) |