Créditos ECTS Créditos ECTS: 6
Horas ECTS Criterios/Memorias Traballo do Alumno/a ECTS: 90 Clase Expositiva: 45 Clase Interactiva: 15 Total: 150
Linguas de uso Castelán, Galego, Inglés
Tipo: Materia Ordinaria Grao RD 1393/2007 - 822/2021
Departamentos: Edafoloxía e Química Agrícola, Enxeñaría Agroforestal
Áreas: Edafoloxía e Química Agrícola, Enxeñaría Agroforestal
Centro Escola Politécnica Superior de Enxeñaría
Convocatoria: Primeiro semestre
Docencia: Con docencia
Matrícula: Matriculable
A materia integra o coñecemento das bases e fundamentos da xeoloxía, a ciencia do solo e a hidroloxía para a súa aplicación no campo da paisaxe.
Trátase de:
-Coñecer e identificar os principais tipos de rochas.
-Riscos ambientais asociados á litoloxía.
-Coñecer os factores e procesos de formación do solo.
-Coñecer os compoñentes e as propiedades físicas, químicas e biolóxicas do solo.
-Capacidade básica para realizar a descrición e clasificación dos solos.
-Coñecer as funcións e servizos ecosistémicos do solo.
-Coñecer os factores que determinan a calidade e a saúde do solo e ter capacidade para propor medidas para a súa conservación e mellora.
-Coñecer os procesos de degradación do solo e ter capacidade para propoñer medidas para a súa recuperación.
-Identificacións das paisaxes asociadas á litoloxía, solos e clima.
-Sentar as bases da especialización a nivel técnico, docente e investigador en Hidroloxía
e Ciencia do Solo.
-Coñecer as fontes de datos, métodos de medición e cálculo dos compoñentes principais do ciclo da auga. Lexislación e planificación hidrolóxica en España.
-Relación das características morfométricas da cunca de drenaxe, do réxime de caudal e dos procesos e formas fluviais. Introducir o estudo de libre fluxo de auga.
-Avaliar a importancia dos recursos subterráneos e interpretar as características hidráulica de materiais xeolóxicos e as leis que rexen o fluxo das augas subterráneas.
CONTIDOS
BLOQUE I. Estudo dos principais tipos de rocas. Formas de relevo asociadas á litoloxía e á súa contribución á paisaxe. As paisaxes litolóxicas, paisaxes estruturais, paisaxes antrópicas (mineiras). Riscos asociados á litoloxía.
Horas expositivas do bloque I: 10
Horas interactivas bloque I: 4
Horas labor bloqueo de estudante I: 20
BLOQUE II. Estudo do solo: morfoloxía, formación e evolución; composición e propiedades, taxonomía e distribución; degradación e recuperación. Solo e paisaxe.
Horas expositivas bloqueI I: 20
Horas interactivas bloque II: 6
Horas labor bloqueo de estudantes II: 45
BLOQUE III. Estudo dos recursos hídricos e da súa xestión. Aprovietamento e uso económico. Hidroloxía superficial, subsuperficial e subterránea. Fundamentos de hidráulica de canles. Xestión dos recursos hídricos a diversas escalas de intervención.
Horas expositivas bloque III: 15
Horas interactivas bloque III: 5
Horas labor bloqueo de estudantes III: 25
Estes contidos desenvolveranse de acordo co seguinte programa:
PROGRAMA DE CLASES EXPOSITIVAS:
BLOQUE I: XEOLOXÍA: 10 horas
TEMA 1.- PETROLOXÍA.
Ciclo das rochas. Rochas ígneas: plutonismo e volcanismo. Rochas sedimentarias. Rochas metamórficas. Relación da litoloxía co solo e coa paisaxe.
TEMA 2.-MODELADO DA PAISAXE
Modelado litolóxico. Modelado fluvial. Modelado periglacial e glaciar. Modelado costeiro. Modelado de vento Modelado climático.
TEMA 3.- MODIFICACIÓN DA PAISAXE ASOCIADA A RISCOS GEOLÓXICOS.
Subsidencia e afundimento. Procesos gravitacionales: derrubes de terra, desprendementos de terra e fluxos.
BLOQUE II: EDAFOLOXÍA: 20 horas
TEMA 1.- O SOLO: MORFOLOXÍA, FORMACIÓN E EVOLUCIÓN
Organización vertical dos solos: perfil e horizontes. Estudo dos factores de formación do solo: clima, material orixinal, relevo, organismos e tempo.
TEMA 2. - COMPOÑENTES DO SOLO
2.1. Fase sólida do solo. Textura do solo. Fracción mineral e orgánica: importancia do complexo de cambio. 2.2. Disolución do solo. 2.3. Fase gasosa.
TEMA 3. - PROPIEDADES FÍSICAS DO SOLO
Estrutura do solo. Mecanismos de formación de agregados. Densidade e porosidade . Aireación. Cor do solo e paisaxe.
TEMA 4. - PROPIEDADES QUÍMICAS DO SOLO
Acidez natural e inducida. Capacidade tampón do solo. Corrección da acidez. Salinidade e alcalinidade Estado redox do solo.
TEMA 5. - O SOLO E A NUTRICIÓN DAS PLANTAS
Principais nutrientes. Dinámica dos nutrientes no solo. Formas dispoñibles para as plantas. Deficiencia e toxicidade.
TEMA 6.- DEGRADACIÓN DO SOLO E O SEU IMPACTO NA PAISAXE. RECUPERACIÓN
Degradación física, química e biolóxica. Degradación por erosión. Degradación por contaminación. Recuperación de solos afectados por minería e integración na paisaxe.
TEMA 7. CLASIFICACIÓN DE SOLO
Importancia da clasificación dos solos. Clasificación dos solos polo sistema FAO-UNESCO: principais unidades de solo. Solos de Galicia.
TEMA 8. - SOLO E PAISAXE.
Relación dos factores da formación do solo coa paisaxe. Distribución do solo na paisaxe. Puntos de interese edáfico.
BLOQUE III: HIDROLOXÍA: 15 horas
TEMA 1. - INTRODUCIÓN Á HIDROLOXÍA
Ciclo hidrolóxico. Marco legal da auga en España: Lei e regulamento. Sistemas e subsistemas hidrolóxicos. Modelos hidrolóxicos.
TEMA 2. AUGA NA ATMOSFERA (I): PRECIPITACIÓN
Tipos de precipitacións. Medición da humidade na atmosfera. Medición da precipitación. Estimación de datos ausentes. Determinación da precipitación sobre unha área. Densidade das estacións pluviométricas.
TEMA 3. AUGA NA ATMOSFERA (II): EVAPORACIÓN
Radiación solar. Vento. Perfís de velocidade. Métodos para estimar a evaporación e evapotranspiración potencial do cultivo de referencia.
TEMA 4. AUGA SUBSUPERFICIAL. INFILTRACIÓN
Contido e potencial da auga no solo. Infiltración instantánea e infiltración acumulada. Factores que afectan á infiltración. Medida de infiltración. Modelos de infiltración.
TEMA 5. MEDIDAS HIDROLÓXICAS
Tipos de hidrógrafos. Interpretación dos rexistros de caudal: Unidades. Medidas de caudais. Medidas de nivel. Medidas de velocidade. Curvas de aforo.
TEMA 6. ESTATÍSTICA HIDROLÓXICA
Tratamento probabilístico da información hidrolóxica. Período de retorno. Distribucións estatísticas utilizadas en hidroloxía. Axuste dunha distribución estatística.
TEMA 7. AUGA SUPERFICIAL. ESCORRENTÍA
Tipos de escorrentía. Teorías de xeración da escorrentías superficial. Precipitación efectiva. Método do número de curva SCS. Modelos hidrolóxicos para o cálculo de escorrentía mensual nas cuncas non aforadas (calibración).
TEMA 8. HIDROGRAMAS
Fluxo base. Hidrograma unitario: tempo de concentración. Hidrogramas unitarios sintéticos. Método racional
TEMA 9. HIDROLOXÍA SUBTERRÁNEA
Conceptos de hidroloxía subterránea. Clasificación dos acuíferos. Réxime permanente e variable. Mananciais.
TEMA 10. FLUXO DE AUGA EN RÉXIME LIBRE
Tipos de réximes. Ecuación de Manning. Ecuación de conservación da enerxía. Resalto hidráulico.
PROGRAMA DE PRÁCTICAS DE LABORATORIO, CAMPO E RESOLUCIÓN DE PROBLEMAS
SEMINARIOS
Seminario 1. Problemas de encalado e fertilidade (1h)
Seminario 2. Interpretación da análise de solos (1h).
Seminario 3. Clasificación de solos(1h)
Seminario 4. Problemas de estimación da evapotranspiración, infiltración, estatísticas hidrolóxicas, tratamento de datos hidrolóxicos (1 hora)
Seminario 5. Problemas de estimación da precipitación efectiva co método de número de curvas, hidrógramas, método racional (IC 5.2) (1 hora)
Seminario 6. Problemas de fluxo de auga no réxime libre (1 hora)
PRÁCTICAS DE LABORATORIO
Práctica 1.- Identificación de rochas de visu (2h)
Práctica 2. Caracterización dunha cunca con sistema de información xeográfica (2 horas)
PRÁCTICAS DE CAMPO
Práctica 1. -Interpretación de perfiles de solo na paisaxe (2h)
Práctica 2.-Viaxe de campo: ruta xeolóxica e edafolóxica para o recoñecemento de materiais, estruturas xeolóxicas, modelado e tipos de solo. (3h)
BIBLIOGRAFÍA BÁSICA
BASE REFERENCIAL MUNDIAL DEL RECURSO SUELO 2014. Sistema internacional de clasificación de suelos para la nomenclatura de suelos y la creación de leyendas de mapas de suelos. Informes sobre recursos mundiales de suelos nº 106. Roma 2016.
CEDEX. 2011. Mapa de caudales máximos Memoria Técnica. CEDEX. Madrid. 73 pp. http://hercules.cedex.es/caumax/caumax_v2.rar
CHOW, V. T.; MAIDMENT, D. R. y MAYS, L.W. 1994. Hidrología aplicada. McGraw-Hill Interamericana. Santa fe de Bogotá. 584 pp.
CHESWORTH, W. 2008. Encyclopedia of soil Science. Springer, Dordrecht (The Netherlands). 902pp.
FRANZINI, JB., y FINNEMORE, E. 1999. Mecánica de fluidos con aplicaciones en ingeniería. McGraw Hill
GUITIÁN, F., CARBALLAS, T., 1976. Técnicas de análisis de suelos. Editorial Pico Sacro, Santiago de Compostela.
HEC. 2000. HEC-HMS Hydrologic Modeling System. Technical reference manual. Hydrologic Engineering Center. US Army Corps of Engineers. Davis. https://www.hec.usace.army.mil/confluence/hmsdocs/hmstrm
MUÑOZ CARPENA, R., RITTER RODRÍGUEZ, A.. 2005. Hidrología Agroforestal. Mundi-Prensa Libros, SA. Madrid: 360 pp.
PORTA CASANELLAS J., LOPEZ-ACEVEDO REGUERÍN M., ROQUERO DE LABURU C. 2003. Edafología para la agricultura y el medio ambiente. Ed. Mundi Prensa, Madrid.
TARBUCK E.J., LUTGENS, F.K. (2005). Ciencias de la Tierra. Una introducción a la Geología Física. 6ª Ed. Prentice Hall, Madrid.
BIBLIOGRAFÍA COMPLEMENTARIA
BRADY N. C., WEIL R. R. 1999. The Nature and properties of Soils. Ed. Prentice Hall. New Jersey
.
BREEMEN, N. van. 1991. Soil Acidification and Alkalinization. In Ulrico, B., M.E. Sumner (eds): Soil Acidity. Springer-Verlag.
COLLISCHONN, W.; TASSI, R. 2008. Introduzindo a hidrologia. IPH UFRGS- Brasil. Disponible en: https://biblioteca.isced.ac.mz/bitstream/123456789/687/1/INTRODU%C3%87A…
DOMINGUEZ VIVANCOS, A. 1997. Tratado de Fertilización. Editorial Mundi –Prensa. Madrid.
DUCHAUFOUR Ph., SOUCHIER B. 1987. Edafología.2. Constituyentes y Propiedades del Suelo. Ed. Masson SA. Barcelona.
HEGGEN, R. J. (Ed.). 1996. Hydrology handbook. 2ª edición. ASCE Press. New York. 784pp.
KATIE, P. 2017. Pedology : formation, morphology and classification of soil. Callisto Reference. New York . 249pp.
MAIDMENT, D. R. 1989. Handbook of hydrology. McGraw-Hill Inc. New York. 1250pp.
MONROE J.S., WICANDER, R., POZO, M. (2008). Geología. Dinámica y evolución de la Tierra. Ed. Paraninfo. Madrid.
MUNSELL COLOR COMPANY. 1998. Munsell Soil Colour Charts. Macbeth Division of Kollomorgen Corporation. MaryLand, USA.
POZO, M., GONZÁLEZ, J., GINER, J. (2003). Geología Práctica. Prentice Hall, Madrid.
SÁNCHEZ MARTÍNEZ, F.J., LASTRA FERNÁNDEZ, J. (Coordinadores). 2011. Guía metodológica para el desarrollo del Sistema Nacional de Cartografía de Zonas Inundables. Ministerio de Medio Ambiente y Medio Rural y Marino Madrid 349 pp.
WILD, A. 1992. Condiciones del suelo y desarrollo de las plantas según Russell. Ed. Mundi-Prensa. Madrid.
WMO. 2012. International Glossary of Hydrology. https://library.wmo.int/doc_num.php?explnum_id=8209
Páginas web:
http://edafologia.ugr.es
http://www.unex.es/edafo/
http://hidrologia.usal.es/
BÁSICAS E XERAIS
CG5 - Coñecemento en materias básicas, científicas e tecnolóxicas que permiten unha aprendizaxe continua, así como unha capacidade de adaptación a novas situacións.
CG6 - Coñecer os problemas físicos e ambientais; factores hidrolóXicos e climáticos; a edafoloxía ea calidade vexetal que determinan a paisaxe.
CB1 - Que os estudantes demostraran posuír e comprender coñecementos nunha área de estudo que parte da base da educación secundaria xeral, e normalmente atópase a un nivel que, aínda que soportado por libros de texto avanzados, tamén inclúe algúns aspectos. que implican coñecementos procedentes da vangarda do seu campo de estudo.
CB2 - Que os alumnos saiban aplicar os seus coñecementos ao seu traballo ou vocación de xeito profesional e teñan as competencias que se adoitan demostrar mediante a elaboración e defensa dos argumentos e a resolución de problemas dentro da súa área de estudo.
CB3 - Que os estudantes teñan a capacidade de reunir e interpretar datos relevantes (normalmente dentro da súa área de estudo) para facer xuízos que inclúan unha reflexión sobre cuestións relevantes de natureza social, científica ou ética.
CB4 - Que os estudantes poidan transmitir información, ideas, problemas e solucións a un público especializado e non especializado
CB5 - Que os estudantes desenvolvan esas habilidades de aprendizaxe necesarias para realizar estudos posteriores cun alto grao de autonomía.
TRANSVERSAIS
CT1 - Expresarse correctamente, oralmente e por escrito, nas linguas oficiais da comunidade autónoma. Capacidade de análise e síntese. Capacidade de razoamento e argumentación. Capacidade para desenvolver e presentar un texto organizado e comprensible. Capacidade para facer unha exposición en público de xeito claro, conciso e coherente.
CT2 - Utilizar as ferramentas básicas das tecnoloxías da información e comunicación (TIC) necesarias para o exercicio da súa profesión e para a aprendizaxe ao longo das súas vidas. Habilidade no manexo das tecnoloxías da información e da comunicación (TIC). Capacidade para obter información adecuada, diversa e actualizada. Uso de información bibliográfica e de Internet.
CT3 – Desenvolverse para o exercicio dunha cidadanía respectuosa coa cultura democrática, os dereitos humanos e a perspectiva de xénero. Capacidade para traballar en grupo e tratar situacións problemáticas de forma colectiva.
CT4 - Adquirir habilidades para a vida, e hábitos, rutinas e estilos de vida saudables.
CT5 - Estimular a capacidade para traballar en equipos interdisciplinais ou transdisciplinais, para ofrecer propostas que contribúan ao desenvolvemento ambiental, económico, político e social sostible.
CT6 - Capacidade para xestionar o tempo e os recursos: desenvolver plans, priorizar actividades. Identificar críticas, establecer prazos e cumprilos. Capacidade de traballo individual, cunha actitude autocrítica.
CT7 - Valorar a importancia da investigación, innovación e desenvolvemento tecnolóxico no avance socioeconómico e na cultura da sociedade.
CT8 - Comprender a importancia da cultura emprendedora e coñecer os medios dispoñibles para as persoas emprendedoras.
ESPECÍFICAS
CE08 - Coñecementos científicos e técnicos da paisaxe: xeoloxía, ciencia do solo, climatoloxía, xeomorfoloxía.
CE10 - Coñecemento da hidroloxía e os seus métodos para calcular e representar cuncas, avenidas, zonas inundables, escorrentías, afeccións freáticas
CE15 - Coñecemento dos principios da enxeñería da paisaxe, edafoloxía e botánica: tratamento de solos e sementa, etc.
As actividades presenciais estruturaranse en clases expositivas e interactivas (prácticas de laboratorio, seminarios e saídas de campo). Como apoio destas actividades, proporcionarase aos estudantes material didáctico adecuado, xa sexa impreso ou a través da Aula Virtual.
Clases expositivas:
Leccións maxistrais participativas. O profesor presentará os conceptos teóricos que permitan ao estudante abordar o estudo e a comprensión da materia. Usarase soporte audiovisual. Promoverase a participación crítica dos alumnos.
Competencias traballadas: CG5, CG6, CB5, CT7, CE08, CE10, CE15
Clases interactivas:
As clases interactivas son obrigatorias e complementan os contidos presentados nas clases teóricas. Faranse:
1. Prácticas de laboratorio e de campo: no laboratorio ensinarase a metodoloxía para identificar distintos exemplares de minerais e rochas. No campo descríbense os perfís do solo asentados sobre diferentes materiais de partida e discutiranse as súas propiedades, aptitudes, limitacións e clasificación. identificaranse paisaxes asociadas a rochas e solos.
2. Resolución de problemas faranse cálculos relacionados con propiedades físicas e químicas, así como con exercicios relacionados coa clasificación do solo.Tamén se resolverán problemas relacionados coa parte de Hidroloxía.
3. Elaboración do traballo de campo: o alumno realizará un traballo en grupo de 2 persoas, que será obligatorio, consistente nun estudo xeolóxico, edafolóxico e hidrolóxico dunha área específica.
Competencias traballadas: CG6, CB1, CB2, CB3, CB4, CB5, CT1-CT6, CT8, CE08, CE10, CE15
A avaliación da aprendizaxe realizarase tendo en conta as probas teóricas, as probas prácticas, o traballo en grupo e a asistencia e participación nas distintas actividades programadas, das que se indica a porcentaxe de cada parte na nota final:
1. Probas teóricas (inclúe todos os contidos explicados nas clases teóricas e seminarios): 60%. Con estas probas avaliaranse as seguintes competencias: CG5, CG6, CB5, CE08, CE10, CE15
2. Probas prácticas de laboratorio, seminarios (25%):
2.1.1. Identificación rochas de visu (10%).
2.1.2. Avaliación das memorias entregadas tanto das prácticas como dos seminarios de Hidroloxía. (15%)
3. Traballo de campo (15%). O traballo aprobado conservarase durante un curso académico.
Coas probas prácticas e o traballo de campo serán avaliadas as seguintes competencias: CG6 CB2, CB3, CB5, CT1, CT5, CT6, CE08, CE10, CE15
Durante o curso haberá unha proba parcial dos bloques I e II (Xeoloxía e Edafoloxía) que se poderan aprobar independentemente sempre que se alcance unha cualificación mínima de 5 en cada bloque. Tamén se poderán compensar e aprobar conxuntamente se a nota media alcanza un 5 e en cada bloque se supera unha nota mínima de 4. Para presentarse a esta proba parcial será imprescindible a asistencia ás clases teóricas e prácticas do 75%. Para os estudantes repetidores esta porcentaxe será do 50%.
Na primeira oportunidade (convocatoria de xuño) os-as alumnos-as examinaranse de toda a materia (en caso de non superar o primeiro parcial) ou só do bloque III (caso de superar os bloques I e II). Os tres bloques (XEOLOXÍA, EDAFOLOXÍA E HIDROLOXÍA) poderán compensarse sempre que se obteña unha nota mínima de 4 no exame teórico e o conxunto da nota sexa de un mínimo de 5.
Na segunda oportunidade, os-as alumnos-as deberán presentarse aos bloques que non foron aprobados. Para calcular a nota final, manteranse os mesmos criterios como na primeira oportunidade, é dicir, acadar unha puntuación mínima de 4 no exame teórico de cada bloque e unha nota media mínima de 5.
Xa que nesta materia existe proba final, debe saberse que por unha banda é complementaria á avaliación continua das fases anteriores (xa que na proba final se avalían aspectos que non foron avaliados antes), pero tamén pode verse como alternativa á avaliación continua, para os casos de alumnos-as que non tivesen superado as probas de avaliación das fases anteriores. Ademais, debe quedar claro que a proba final é obrigatoria para todo o estudantado (tivese ou non superado a avaliación continua), posto que (como xa se indicou) nela se avaliarán algúns aspectos que non foron avaliados anteriormente. O que variará serán os contidos dos que os distintos alumnos-as serán avaliados, posto que os-as alumnos-as que xa tivesen superados algúns en fases anteriores da avaliación continua (segundo os criterios indicados previamente) non terán que examinarse na proba final deses contidos que xa tiñan superados.
Os-as alumnos-as con dispensa de asistencia á clase serán avaliados mediante un exame de cada unha das partes (teoría, prácticas e seminarios) xunto co traballo de campo. Poderán realizar probas parciais.
Para os casos de realización fraudulenta de exercicios ou probas será de aplicación o recollido na Normativa de avaliación do rendemento académico dos estudantes e de revisión das cualificacións.
Lectura e preparación de temas: 40h
Preparación previa das prácticas e traballos posteriores: 15 h
Preparación de traballos de campo: 20 h (en grupos ou individuos)
Preparación e realización de probas de avaliación: 15h
TOTAL: 90h
-Seguimento continuo da materia e lectura da bibliografía recomendada.
Maria Josefa Fernandez Sanjurjo
- Departamento
- Edafoloxía e Química Agrícola
- Área
- Edafoloxía e Química Agrícola
- Teléfono
- 982823141
- Correo electrónico
- mf.sanjurjo [at] usc.es
- Categoría
- Profesor/a: Titular de Universidade
Jorge Dafonte Dafonte
- Departamento
- Enxeñaría Agroforestal
- Área
- Enxeñaría Agroforestal
- Correo electrónico
- jorge.dafonte [at] usc.es
- Categoría
- Profesor/a: Titular de Universidade
Esperanza Alvarez Rodriguez
Coordinador/a- Departamento
- Edafoloxía e Química Agrícola
- Área
- Edafoloxía e Química Agrícola
- Correo electrónico
- esperanza.alvarez [at] usc.es
- Categoría
- Profesor/a: Catedrático/a de Universidade
Raquel Cela Dablanca
- Departamento
- Edafoloxía e Química Agrícola
- Área
- Edafoloxía e Química Agrícola
- Correo electrónico
- raquel.dablanca [at] usc.es
- Categoría
- Predoutoral USC_Campus Terra
| Martes | |||
|---|---|---|---|
| 15:00-17:00 | Grupo /CLE_01 | Galego | Seminario do Territorio (Pav.II-PSI) |
| Mércores | |||
| 15:00-17:00 | Grupo /CLE_01 | Galego | Seminario do Territorio (Pav.II-PSI) |
| 13.01.2025 10:00-14:00 | Grupo /CLE_01 | Aula 5 (Aulario 2) |
| 13.06.2025 10:00-14:00 | Grupo /CLE_01 | Aula 5 (Aulario 2) |