Créditos ECTS Créditos ECTS: 3
Horas ECTS Criterios/Memorias Traballo do Alumno/a ECTS: 51 Horas de Titorías: 3 Clase Expositiva: 9 Clase Interactiva: 12 Total: 75
Linguas de uso Castelán, Galego
Tipo: Materia Ordinaria Máster RD 1393/2007 - 822/2021
Departamentos: Departamento externo vinculado ás titulacións, Historia
Áreas: Área externa M.U en Arqueoloxía e Ciencias da Antigüidade (3ª ed), Prehistoria
Centro Facultade de Xeografía e Historia
Convocatoria: Primeiro semestre
Docencia: Con docencia
Matrícula: Matriculable | 1ro curso (Si)
Trátase de describir e analizar as pautas de ocupación do territorio no Noroeste peninsular desde as primeiras ocupacións humanas ata época medieval. A temática da asignatura atinxe desde aqueles aspectos máis relacionados coa esfera cotiá (asentamientos, lugares de produción, villae, explotacións mineiras, etc.) ata aqueles na órbita simbólica (sepulturas, arte rupestre). A relación coa contorna e as prácticas de explotación do medio tamén serán obxecto de atención igualmente.
A finalidade da asignatura é:
- Proporcionar unha visión diacrónica e integrada do obxecto de estudo.
- Reflexionar sobre os cambios acontecidos ao longo do tempo e o xeito de detectalos e analizalos.
TEMA 1. A primeira ocupación do Noroeste, características xerais e problemática.
A consolidación das sociedades cazadoras-recolectoras.
TEMA 2. Das primeiras sociedades productoras á consolidación do sistema agropastoril.
TEMA 3. O mundo castrexo: hábitat e economía na Idade do Ferro. A etapa romana: asentamentos rurais e urbanos. Explotación do territorio
TEMA 4. O mundo tardoantigo e altomedieval. Asentamentos rurais e urbanos. A cristianización da Gallaecia. Asentamentos fortificados.
O apartado práctico se concretará nunha práctica de campo de 1 día consistente nunha VISITA DE ESTUDO. En concreto, establécese un viaxe de prácticas de campo para visitar diversos xacementos prehistóricos, castrexos e romanos da comarca da Barbanza. Data/duración: día completo (un venres novembro ou decembro), desde as 09:00 ata as 19:00, incluíndo desprazamento e comida na zona.
BIBLIOGRAFÍA BÁSICA
- Arias Vilas, F., 1992. A romanización de Galicia. Vigo.
- Bello, J.M. y Peña Santos, A., 1995. Galicia na Prehistoria. Vía Láctea. A Coruña.
- Bettencourt, A.M.S., 2009. “A Pré-História do Minho: do Neolítico à Idade do Bronze”. En P. Pereira (coord.) Minho. Traços de Identidade. Conselho Cultural da Universidade do Minho. Braga, pp. 70-113.
- Blas Cortina, A. y Villa Valdés, A. Eds, 2002. Los poblados fortificados del noroeste de la Península Ibérica. Formación y desarrollo de la cultura castreña. Navia
- Calo Lourido, F., 1993. A cultura Castrexa. Vigo.
- Coelho Ferreira da Silva, A., 1986. A cultura castreja no Noroeste de Portugal. Paços de Ferreira.
- Criado Boado, F. (dir.), 1991. Arqueología del Paisaje. El área Bocelo-Furelos entre los tiempos paleolíticos y medievales. Arqueoloxía/Investigación 6. Santiago de Compostela.
- Fábregas Valcarce, R., 2010. Os petróglifos e o seu contexto. Un exemplo da Galicia meridional. Instituto de Estudios Vigueses, Vigo.
- Lombera Hermida, A. y Fábregas Valcarce, R. (eds), 2011. To the West of Spanish Cantabria: The Palaeolithic Settlement of Galicia. BAR International series 2283. Oxford.
- Muñoz, F.J., Fábregas, R., García, I., Guerra, E., Mederos, A., Quesada, J.M. y Ripoll, S., 2021. Prehistoria II. Las sociedades metalúrgicas (3ª Ed.). Editorial Universitaria Ramón Areces, Madrid.
- Pérez Losada, F., 2002. Entre a cidade e a aldea. Estudio arqueohistórico dos “aglomerados secundarios” romanos en Galicia. Brigantium, 13. A Coruña.
- Prieto Martínez, P. y Salanova, L. (Coords.), 2011. Las Comunidades campaniformes en Galicia. Cambios sociales en el III y II milenios BC en el NW de la Península Ibérica. Diputación de Pontevedra, Pontevedra.
BIBLIOGRAFÍA COMPLEMENTARIA
- Abreu De Carvalho, Helena Paula (2008): O povoamento romano na fachada ocidental do conventus bracarensis, Tese de Doutoramento, Universidade do Minho, Braga
- Almeida, C. A. B. (2003) Povoamento romano do litoral minhoto entre Cávado e Minho, Dissertação de Doutoramento em Pré-História e Arqueologia, Edição do Autor.
- Arias Vilas, F.; Villa Valdés, A. (2005): “El poblamiento romano en el territorio de los galaicos lucenses”, Unidad y diversidad en el Arco Atlántico en época romana, BAR International Series 1371, Oxford, pp. 297-308
- Ayán Vila, X., 2005. Os Castros de Neixón (Boiro, A Coruña): a recuperación dende a arqueoloxía dun espazo social e patrimonial. Toxosoutos. Noia.
- Bettencourt, A.M.S., 2010. “La Edad del Bronce en el Noroeste de la Península Ibérica: un análisis a partir de las prácticas funerarias”. Trabajos de Prehistoria 67 (1), pp.139-173
- Carballo Arceo, X., 2002. A Cultura Castrexa na comarca do Deza. Seminario de Estudios do Deza. Lalín.
- Criado Boado, F. y Cabrejas, E. (coords.), 2006. Obras Públicas e Patrimonio. Estudo arqueolóxico do corredor do Morrazo. TAPA 35. Santiago de Compostela.
- Criado Boado, F.; Martínez Cortizas, A. y García Quintela, M. (eds.), 2013. Petroglifos, paleoambiente y paisaje. Estudios inderdisciplinares del arte rupestre en Campo Lameiro (Pontevedra). TAPA 41. Santiago de Compostela.
- Eguileta Franco, J.M., 1999. A Baixa Limia galega na Prehistoria Recente. Deputación Provincial de Ourense. Ourense.
- Eguileta Franco, J.M., 2003. Mámoas y paisaje, muerte y vida en Val de Salas (Ourense): el fenómeno megalítico en un valle de montaña. Universidade de Vigo. Vigo.
- Fábrega Álvarez, P., 2004. Poblamiento y territorio de la Cultura Castreña en la comarca de Ortegal. CAPA 19. Santiago de Compostela.
- Fábregas Valcarce e C. Rodríguez Rellán (eds.), 2012. A Arte Rupestre no Norte do Barbanza. Editorial Andavira. Santiago de Compostela.
- Fernández Ochoa, C. (coord.), 1996. Los Finisterres Atlánticos en la Antigüedad. Época Prerromana y Romana. Electa. Madrid.
- González García, F.J. (coord.), 2009. Los pueblos de la Galicia céltica. Akal. Madrid.
- González Ruibal, A., 2006-2007. Galaicos. Poder y Comunidad en el Noroeste de la Península Ibérica (1200-50 AC). Brigantium 18-19. A Coruña.
- López Quiroga, Jorge (2004): El Final de la antigüedad en la "Gallaecia" : la transformación de las estructuras de poblamiento entre Miño y Duero (siglos V al X), Barrié de la Maza, A Coruña.
- Martins, M. (1990) O povoamento proto-histórico e a romanização da bacia do curso médio do Cávado, (Cadernos de Arqueologia, Monografias 5), Braga.
- Martins, Manuela; Sande Lemos, Francisco; Pérez Losada, Fermín (2005): “O povoamento romano no território dos galaicos bracarenses”, Unidad y diversidad en el Arco Atlántico en epoca romana, BAR International Series 1371, Oxford, pp.279-296.
- Meireles, J., 1992. As indústrias líticas pré-históricas do litoral minhoto. Contexto cronoestratigráfico e paleambiental. Cadernos de Arqueologia. Universidade do Minho. Braga.
- Moreno Gallo, I., 2004. Vías Romanas. Ingeniería y técnica constructiva. Dirección General de Carreteras. Madrid.
- Morillo Cerdán, A. (coord.) 2006. Arqueología militar en Hispania II. Producción y abastecimiento en el ámbito militar. Servicio de Publicaciones Universidad de León. León.
- Orejas Saco Del Valle, Almudena (2005): “El poblamiento romano en los distritos mineros del Noroeste”, Unidad y diversidad en el Arco Atlántico en epoca romana, BAR International Series 1371, Oxford, pp. 309-319.
- Parcero Oubiña, C., 2002. La construcción del paisaje social en la Edad del Hierro del Noroeste Ibérico. Ortegalia. Fundación Federico Maciñeira. Ortigueira.
- Pérez Losada, F., 1995: “Arqueoloxía e arte no mundo rural: hábitat e arquitectura das villae galaicorromanas”, en Pérez Losada y Castro Pérez (Coords.): Arqueoloxía e Arte na Galicia prehistórica e romana, Museo Arqueolóxico e Histórico da Coruña, Monografías 7, A Coruña, , pp. 165-188.
- Pérez Losada, Fermín (1996): "O campo galaicorromano e os seus contactos cos núcleos urbanos: algunhas reflexións sobre a relación cidade-campo na Gallaecia", en III e IV Semanas Galegas de Historia (Asociación Galega de Historiadores, Santiago), pp. 249-265
- Prieto Martínez, P. y Criado Boado, F. (coords.), 2010. Reconstruyendo la historia de la comarca del Ulla-Deza (Galicia, España): escenarios arqueológicos del pasado. TAPA 41. Santiago de Compostela.
- Rodríguez Resino, A. (2005). Do imperio romano á Alta Idade Media. Arqueoloxía da Tardoantigüidade en Galicia (séculos V-VIII). Noia, 2005.
- Rodríguez-Rellán, C. e R. Fábregas Valcarce, 2015. Arte rupestre galaica: unha achega dende a estatística espacial e os SIX”. En A.A. Rodríguez Casal & R. Blanco Chao (eds.) Sistemas de Información Geográfica, gestión del territorio y conocimiento histórico, SÉMATA, Ciencias Sociais e Humanidades, 27: pp. 323-348.
- Sánchez Pardo, J. C. (2010), "Poblamiento rural tardorromano y altomedieval en Galicia (ss. V-X). Una revisión arqueológica." Archeologia Medievale XXXVII, pp. 285-306.
- Sánchez Pardo, J. C. (2012), "Arqueología de las iglesias tardoantiguas en Galicia (ss. V-VIII). Una valoración de conjunto." Hortus Artium Medievalium 18/2, pp. 395-414.
- Sánchez Pardo, J. C. (2012), “Castros, castillos y otras fortificaciones en el paisaje sociopolítico de Galicia (siglos IV-XI)”, Los castillos altomedievales en el Noroeste de la Península Ibérica, Bilbao, pp. 29-56.
- Sánchez Pardo, J. C. (2013), "Power and rural landscapes in early medieval Galicia (400–900 AD): towards a re-incorporation of the archaeology into the historical narrative." Early Medieval Europe 21(2), pp. 140-168.
- Santos Estévez, M., 2008. Petroglifos y paisaje social en la Prehistoria Reciente del Noroeste dela Península Ibérica. TAPA 38. Santiago de Compostela.
Bibliografía orientativa para el análisis territorial:
- González Insua, F., 2013. Aproximación a la distribución esp acial de sitios arqueológicos de la Prehistoria Reciente en la Ría de Arousa. Gallaecia 32, pp.129-167.
- Parcero Oubiña, C.e Fábrega Álvarez, P., 2006. “Diseño metodológico para el análisis locacional de asentamientos a través de un SIG de base raster”, en I. GRAU MIRA (Coord.): La aplicación de los SIG en la Arqueología del Paisaje. Alicante. pp. 69-90.
- Rodríguez-Rellán, C. e R. Fábregas Valcarce, 2015. “Arte rupestre galaica: unha achega dende a estatística espacial e os SIX”. En A.A. Rodríguez Casal & R. Blanco Chao (eds.) Sistemas de Información Geográfica, gestión del territorio y conocimiento histórico, páxs. 323-348. SÉMATA, Ciencias Sociais e Humanidades, 27.
- Sánchez Pardo, J. C. (2011), “Poblamiento en Galicia entre la Antigüedad y la Plena Edad Media. Reflexiones y propuestas sobre la diacronía y diferente naturaleza de los datos espaciales”, Tecnologías de información geográfica y análisis arqueológico del territorio: Actas del V Simposio Internacional de Arqueología de Mérida, Madrid, pp. 263-278.
Básicas:
(CB-1) Que os estudantes posúen coñecementos que poden ser orixinais e polo tanto útiles para o desenvolvemento e / ou aplicación de ideas, a miúdo nun contexto de investigación.
(CB-2) Que os estudantes saiban aplicar os coñecementos adquiridos para resolver problemas en contornas novas ou pouco coñecidas en contextos máis amplos (ou multidisciplinarios) relacionados coa súa área de estudo
(CB-3) Que aos estudantes se lles ensine a integrar coñecementos e afrontar a complexidade de formular xuízos baseados en información que, incompleta ou limitada, inclúa reflexións sobre as responsabilidades sociais e éticas relacionadas coa aplicación dos seus coñecementos e xuízos. .
(CB-4) Que os estudantes saiban comunicar as súas conclusións (e os coñecementos e as razóns que os apoian) a audiencias especializadas e non especializadas dun xeito claro e sen ambigüidades.
(CB-5) Que os estudantes posúen as habilidades de aprendizaxe que lles permiten seguir estudando dun xeito maioritariamente autónomo.
Xerais:
(CG-1) Que os estudantes demostraron unha comprensión sistemática dun campo de estudo e dominio das habilidades e métodos de investigación relacionados con ese campo
(CG-2) Que os estudantes demostraron a capacidade de concibir, deseñar, implementar e adoptar un proceso substancial de investigación con seriedade académica
(CG-3) Que os estudantes realizaron unha contribución a través de investigacións orixinais que amplían as fronteiras do coñecemento desenvolvendo un corpus substancial, do que parte merece a publicación referida nacional ou internacionalmente
(CG-4) Que os estudantes sexan capaces de realizar unha análise crítica, avaliación e síntese de ideas novas e complexas
(CG-5) Que os estudantes saiban comunicarse cos seus compañeiros, coa comunidade académica no seu conxunto e coa sociedade en xeral sobre as súas áreas de coñecemento
(CG-6) Que se supón que poden promover, en contextos académicos e profesionais, o avance tecnolóxico, social ou cultural dentro dunha sociedade baseada no coñecemento
(CG-7) Que os estudantes demostraron ao longo da capacidade de investigación para establecer relacións mutuas entre os tres eixos principais que compoñen o programa: histórico, arqueolóxico-artístico e lingüístico-literario. (CG-8) que son capaces de relacionar a cultura clásica coa doutros períodos históricos
(CG-9) Que son capaces de abrir novas vías de especialización no campo dos estudos arqueolóxicos
(CG-10) Que a súa formación avanzada contribúa ao desenvolvemento cultural europeo mediante a correcta transmisión e interpretación crítica do patrimonio histórico e cultural do mundo clásico
Específicas:
CE-1) Ser capaz de preparar e escribir informes históricos e arqueolóxicos, adaptándose ao tipo de actividade que se realiza
CE-2) Ser capaz de colaborar na xestión de coleccións e museos
(CE-3) Ser capaz de realizar tarefas de colaboración e asesoramento en plans directores, plans especiais, traballos arqueolóxicos, etc.
(CE-4) Ser capaz de participar activamente na organización de tarefas de xestión cultural.
(CE-5) Adquirir as habilidades necesarias para dirixir actividades de campo, prospección e escavación arqueolóxica e tratamento e estudo de materiais e mostras
Transversais:
(CT-1) Uso bibliografía e ferramentas de busca de recursos bibliográficos xerais e específicos, que inclúe o acceso a Internet, vendo as súas enormes posibilidades e potenciando a capacidade discriminatoria do estudante respecto dos seus contidos.
(CT-2) Administrar de xeito óptimo o tempo de traballo e organizar os recursos dispoñibles, establecendo prioridades, camiños alternativos e identificando erros na toma de decisións.
(CT-3) Mellorar a capacidade para o traballo en equipo, en contornas cooperativas, multidisciplinares ou de alto nivel competitivo.
As titorías realizaranse no momento establecido para aclarar dúbidas sobre a docencia teórica e práctica, así como os métodos de avaliación.
A materia é presencial, e a aula virtual utilizarase como marco para o desenvolvemento da materia, publicando materiais útiles aos estudantes.
No caso de que a asistencia non sexa posible debido a unha posible emerxencia sanitaria, manterase o uso da aula virtual e, ademais, as clases teóricas impartiranse a través do Microsoft Teams. O horario de prácticas de campo, no caso de non poder ter lugar, serviría para ampliar os seminarios e prácticas xa deseñadas.
Seguirase unha estratexia de evaluación continua mediante o seguimiento do traballo do alumno na aula e na saída de campo, expresada da seguinte maneira:
• Asistencia a clases teóricas: 10%
• Visita de estudios: 20% [Asistencia 10% + Memoria 10%]
• Traballo de curso: 70% [Texto 60% + Exposición 10%]
Na segunda convocatoria, en xullo, o alumno terá que realizar o mesmo tipo de probas que se realizaron ao longo do curso para a súa avaliación continua.
En caso de dispensación oficial, examinarase ao alumno cos mesmos criterios que os aplicados ás ensinanzas na aula.
Sistema de cualificación: expresado mediante unha cualificación numérica final do 0 ao 10 segundo a lexislación vixente (Real decreto 1125/2003 do 5 de setembro; BOE do 18 de setembro).
ACTIVIDADES PRESENCIAIS DO ALUMNO
Clase maxistral 15
Exposición de traballos 4
Clase práctica 6
TOTAL HORAS PRESENCIAIS 25
HORAS TRABALLO DO ALUMNO
Estudio autónomo 10
Elaboración do traballo 36
Memoria clase práctica 4
TOTAL HORAS TRABALLO ALUMNO 50
Recoméndase o manexo dunha ou varias linguas estranxeiras.
O alumno debe coñecer o manexo básico de paquetes xerais de oficina, por exemplo, Libre Office ou Microsoft Office.
Ademais, o alumno debe saber empregar programas colaborativos estándar, como Microsoft Teams, o programa oficial da USC, dispoñible libremente no repositorio da USC.
Para os casos de realización fraudulenta de exercicios ou probas será de aplicación o recollido na Normativa de avaliación do rendemento académico dos estudantes e de revisión de cualificacións. En caso de fraude académica, tal e como se define no artigo 42 do Regulamento polo que se establecen as normas de convivencia da Universidade de Santiago de Compostela e de conformidade co disposto no artigo 11. g) da Lei de convivencia universitaria, aplicaranse as sancións previstas pola normativa. Entre os comportamentos premeditados tendentes a falsear os resultados dun exame ou traballo inclúense o plaxio e o emprego non consentido de ferramentas de Intelixencia Artificial
Ramon Fabregas Valcarce
Coordinador/a- Departamento
- Historia
- Área
- Prehistoria
- Teléfono
- 881812696
- Correo electrónico
- ramon.fabregas [at] usc.es
- Categoría
- Profesor/a: Catedrático/a de Universidade
Edgard Camaros Perez
- Departamento
- Historia
- Área
- Prehistoria
- Correo electrónico
- edgard.camaros [at] usc.es
- Categoría
- Investigador/a: Ramón y Cajal
| Martes | |||
|---|---|---|---|
| 15:30-17:00 | Grupo /CLE_01 | Galego, Castelán | Aula 16 |
| 12.01.2025 11:30-14:00 | Grupo /CLE_01 | Aula 15 |
| 23.06.2025 11:30-14:00 | Grupo /CLE_01 | Aula 15 |