Créditos ECTS Créditos ECTS: 3
Horas ECTS Criterios/Memorias Horas de Titorías: 3 Clase Expositiva: 9 Clase Interactiva: 12 Total: 24
Linguas de uso Castelán, Galego
Tipo: Materia Ordinaria Máster RD 1393/2007 - 822/2021
Departamentos: Departamento externo vinculado ás titulacións
Áreas: Área externa M.U en Arqueoloxía e Ciencias da Antigüidade (3ª ed)
Centro Facultade de Xeografía e Historia
Convocatoria: Segundo semestre
Docencia: Con docencia
Matrícula: Matriculable | 1ro curso (Si)
A Zooarqueoloxía é a disciplina que se ocupa do estudo dos restos faunísticos nos xacementos arqueolóxicos, xa sexan de animais domésticos ou de fauna silvestre, procedentes da caza ou a recolección. Pódense atopar como produtos de refugallo da alimentación dos humanos, ou mesmo concentrados en vertedoiros, concheiros, etc. Tamén poden atoparse noutros contextos, por exemplo como ofrendas funerarias, adornos, industria ósea, etc. En calquera destes casos, os restos animais ofrecen unha importante información sobre o modo de vida e a economía das sociedades humanas, información que se pode obter desde diferentes aproximacións mediante a aplicación de distintas técnicas analíticas.
Os obxectivos concretos desta materia son:
• Coñecer os diferentes tipos de información que achegan os restos faunísticos presentes nun contexto arqueolóxico.
• Coñecer os problemas de conservación dos restos faunísticos dependendo dos distintos contextos arqueolóxicos e identificar os procesos afectáronlles ata a súa recuperación e estudo.
• Saber cales son os sistemas máis adecuados de recuperación e mostraxe destes restos nun xacemento e avaliar a súa representatividade.
• Coñecer os procedementos de análises no campo da zooarqueoloxía, desde os máis descritivos (morfolóxicos, métricos) ata os propios da arqueoloxía biomolecular. Aprender a elixir entre distintas estratexias de análises segundo o problema para resolver.
• Ser capaces de interpretar os resultados obtidos a partir das análises no marco dunha investigación arqueolóxica.
Os contidos teóricos impartiranse en 12 horas de clases expositivas que se distribúen en 7 temas:
1. A zooarqueoloxía: materiais e obxectivos.
2. A recuperación dos restos faunísticos: cales, cantos e como. Tipos de depósitos e de mostraxes. O procesado no laboratorio.
3. Tafonomía: os procesos bioestratinómicos e diaxenéticos. Os axentes naturais e culturais.
4. Análise taxonómicos, biométricos e cuantitativos:
4.1. A identificación: dos atlas ás coleccións comparativas.
4.2. As biometrías: que medir.
4.3. A cuantificación: NR, NMI, NME, Peso e outros índices.
4.4. A determinación da idade e do sexo. O cálculo de tallas.
5. Análises moleculares:
5.1. Pegada peptídica ( ZooMS).
5.2. Isótopos estables.
5.3. ADN antigo.
6. Introdución ás patoloxías óseas.
7. Industria ósea.
Desenvolveranse ademais 6 horas de sesións interactivas para a realización de exercicios prácticos relacionados cos contidos teóricos.
Dedicaranse 3 horas a seminarios para expoñer e debater os traballos prácticos.
Bibliografía básica
Campbell, G. (2017). “The collection, processing and curation of archaeological marine shells”. In M.J. Allen (ed.). Molluscs in Archaeology. Methods, approaches and applications. Studying Scientific Archaeology nº 3: 273-288. Oxford: Oxbow books.
O'connor, T. (2004). The archaeology of animal bones. Stroud, Gloucestershire: Sutton Publishing. 2nd edition.
Reitz, E.J. e Wing, E.S. (2008) Zooarchaeology. Cambridge Manuals in Archaeology (2nd edition). Cambridge: Cambridge University Press.
Bibliografía complementaria
Albarella, U. (2017) The Oxford Handbook of Zooarchaeology. Oxford: Oxford University Press
Barone, R. (1976): Anatomie Comparée des Mammifères Domestiques. Tome I: Ostéologie. París: Ed. Vigot Fréres
Bejega, V., González, E. e Fernández, C. (2010). La arqueomalacología: una introducción al estudio de los restos de moluscos recuperados en yacimientos arqueológicos. Iberus (Sociedad Española de Malacología), 28: 13-22.
Brown, T. A. e Brown, K. (2011) Biomolecular Archaeology: An Introduction. John Wiley & Sons
Davis, S. (1989) La arqueología de los animales. Barcelona: Ediciones Bellaterra.
Fernández, C. (2010). Zooarqueología: recuperación, muestreo y análisis. En A.J. López & E. Ramil (eds.). Arqueoloxía: ciencia e restauración. Museo de Prehistoria y Arqueoloxía de Vilalba (Lugo). Monografías, 4. pp. 71-82.
Fernández Jalvo, Y. e Andrews, P. (2016) Atlas of Taphonomic Identifications. 1001+ Images of Fossil and Recent Mammal Bone Modification (Vertebrate Paleobiology and Paleoanthropology Series). Amsterdam: Springer.
Gifford-González, D. (2018) An introduction to Zooarchaeology. Amsterdam: Springer.
Hillson, S. (1996) Mammal bones and teeth. An Introductory Guide to Methods of Identification. London: University College London.
Hillson, S. (2005) Teeth. Cambridge Manuals in Archaeology (2nd edition). Cambridge: Cambridge University Press.
Larsen, C.S. (2015) Bioarchaeology. Cambridge: Cambridge University Press
Lyman, R.L. (2008). Quantitative paleozoology. Cambridge Manuals in Archaeology. Cambridge: Cambridge University Press.
Macgregor, A. (1985). Bone, Antler, Ivory & Horn. The technology of skeletal materials since the Roman period. New Jersey: Barnes & Noble Books.
Matisoo-Smith, L. e Horsburgh, K.A. (2012) DNA for Archaeologists. Walnut Creek, CA: Left Coast Press.
Michener, R. e Lajtha, K. (2008) Stable Isotopes in Ecology and Environmental Science. New Jersey: John Wiley & Sons.
Pales, L. e Lambert, C. (1981) Atlas ostéologique pour servir à l'identification des mammifères du quaternaire (4 tomos) París: CNRS.
Russell, N. (2011) Social Zooarchaeology. Humans and animals in prehistory. Cambridge: Cambridge University Press.
Shapiro, B. e Hofreiter, M. (2012) Ancient DNA: methods and protocols. New Jersey: Humana Press
Trigo, J., Díaz, G., García, O., Guerra, A., Moreira, J., Pérez, J., Rolán, E., Souza, J. e Urgorri, V. (2018) Guía de los moluscos de Galicia. Vigo: Servicio de publicaciones de la Universidade de Vigo.
Von Den Driesch (1976). A Guide to the Measurement of Animal Bones from Archaeological Sites. Harvard: Harvard University Press
COMPETENCIAS BÁSICAS:
(CB-1) Que os estudantes posúan coñecementos susceptibles de ser orixinais e por tanto útiles para o desenvolvemento e/ou aplicación de ideas, a miúdo nun contexto de investigación.
(CB-2) Que os estudantes saiban aplicar os coñecementos adquiridos para resolver problemas en contornas novas ou pouco coñecidos en contextos máis amplos (ou multidisciplinares) relacionados coa súa área de estudo.
(CB-3) Que os estudantes teñan a capacidade de integrar coñecementos e enfrontarse á complexidade de formular xuízos a partir dunha información que, incompleta ou limitada, inclúa reflexións sobre as responsabilidades sociais e éticas vinculadas á aplicación dos seus coñecementos e xuízos.
(CB-4) Que os estudantes saiban comunicar as súas conclusións (e os coñecementos e as razóns que as sustentan) a públicos especializados e non especializados dun modo claro e sen ambigüidades.
(CB-5) Que os estudantes posúan as habilidades de aprendizaxe que permitan continuar o estudo dun modo en boa medida autónomo.
COMPETENCIAS XERAIS:
(CG-4) Que os estudantes sexan capaces de realizar unha análise crítica, avaliación e síntese de ideas novas e complexas.
(CG-5) Que os estudantes saiban comunicarse cos seus colegas, coa comunidade académica no seu conxunto e coa sociedade en xeral acerca das súas áreas de coñecemento.
(CG-9) Que sexan capaces de abrir vías de especialización novas no ámbito dos estudos arqueolóxicos.
(CG-10) Que a súa formación avanzada contribúa ao desenvolvemento cultural europeo a través da correcta transmisión e interpretación crítica do patrimonio histórico e cultural do mundo clásico.
COMPETENCIAS ESPECÍFICAS:
(CE-1) Ser capaz de preparar e redactar informes históricos e arqueolóxicos, adaptándose ao tipo de actividade que se desenvolva.
(CE-5) Adquirir as capacidades necesarias para dirixir actividades de campo, de prospección e de escavación arqueolóxica e de tratamento e estudo de materiais e mostras.
COMPETENCIAS TRANSVERSAIS:
(CT-1) Utilizar bibliografía e ferramentas de procura de recursos bibliográficos xenerais e específicos, que inclúe o acceso por Internet, vendo as súas enormes posibilidades e potenciando a capacidade discriminatoria do alumno sobre os seus contidos.
(CT-2) Xestionar de forma óptima o tempo de traballo e organizar os recursos dispoñibles, establecendo prioridades, camiños alternativos e identificando erros na toma de decisións.
(CT-3) Potenciar a capacidade de traballo en equipo, en contornas cooperativas, pluridisciplinares ou de alto nivel competitivo.
- Nas clases teóricas, o profesorado introducirá os diversos aspectos do temario, mediante explicacións dos fundamentos teóricos e a revisión de casos reais.
- Nas clases prácticas o alumnado, guiado polos profesores, manexará materiais e conxuntos de datos, para aplicar as metodoloxías analíticas estudadas nas clases teóricas, obter resultados e extraer conclusións.
- O traballo presencial dirixido complementarase con tarefas non presenciais consistentes na análise crítica de casos de estudo á súa disposición na aula virtual, que serán comentados e discutidos posteriormente nas sesións de seminario.
- Realizaranse titorías virtuais a través de Microsoft Teams, concertadas segundo un calendario planificado de antemán, para guiar aos alumnos no seu traballo non presencial, observar o seu avance nas tarefas non presenciais encomendadas e resolver toda dúbida que se lles poida expor nas mesmas.
A materia é eminentemente presencial, aínda que se utilizará a aula virtual como marco de desenvolvemento da materia, poñendo ao dispor dos alumnos diversos tipos de materiais (artigos, textos, bases de datos, vídeos etc) útiles para o estudo da materia.
Desenvolverase unha estratexia de avaliación continua na que se valorarán os seguintes aspectos da materia:
- Asistencia e participación activa nas clases expositivas: 20%
- Realización das tarefas do temario práctico: 40%
- Traballos de desenvolvemento individual con aplicación correcta de conceptos do temario: 40%
Será necesario obter un mínimo do 40% da cualificación en cada un destes aspectos para superar a materia.
Na segunda convocatoria, de xullo, o alumno terá que realizar o mesmo tipo de probas de avaliación continua que se realizaron ao longo do curso. O 20% restante avaliarase mediante proba escrita.
En caso de dispensa oficial, seguiranse os mesmos criterios de avaliación que os aplicados á modalidade presencial na convocatoria de xullo.
Sistema de cualificación: expresado mediante cualificación final numérica de 0 a 10 segundo a lexislación vixente (Real Decreto 1125/2003 do 5 de setembro; BOE 18 de setembro).
O art. 16 da Normativa de avaliación do rendemento académico dos estudantes (DOG 21 de xullo de 2011) establece o seguinte: “A realización fraudulenta dalgún exercicio ou proba exixida na avaliación dunha materia implicará a cualificación de suspenso na convocatoria correspondente, con independencia do proceso disciplinario que se poida seguir contra ou alumno infractor. Considerase fraudulenta, entre outras, a realización de traballos plaxiados ou obtidos de fontes accesibles ao público sen reelaboración ou reinterpretación e sen citas aos autores e dás fontes”. En caso de fraude académica, tal e como se define no artigo 42 do Regulamento polo que se establecen as normas de convivencia da Universidade de Santiago de Compostela e de conformidade co disposto no artigo 11. g) da Lei de convivencia universitaria, aplicaranse as sancións previstas pola normativa. Entre os comportamentos premeditados tendentes a falsear os resultados dun exame ou traballo inclúense o plaxio e o emprego non consentido de ferramentas de Intelixencia Artificial.
Clases:
- Teóricas: 12h
- Interactivas: 6h
- Seminarios: 3h
Ademáis o estudante deberá dedicar tempo á asignatura:
Estudo autónomo: 30 h
Lecturas recomendadas: 6 h
Elaboración dun traballo: 15 h
Titorías : 3 h
Total: 54 h
Recoméndase adquirir de maneira independente nocións de zooloxía e anatomía, e visitar museos de Ciencias Naturais para observar coleccións de vertebrados, moluscos, etc.
O estudante debe coñecer o manexo básico de paquetes ofimáticos xenerais, por exemplo, Libre Office ou Microsoft Office.
Así mesmo, o estudante debe saber manexar programas colaborativos estándare, como Microsoft Teams, o programa oficial da USC, dispoñible gratuitamente no repositorio da USC.
Carlos Fernández Rodríguez
- Departamento
- Departamento externo vinculado ás titulacións
- Área
- Área externa M.U en Arqueoloxía e Ciencias da Antigüidade (3ª ed)
- Correo electrónico
- CAU916301-carlosfernandez [at] usc.es
- Categoría
- Profesor/a área externa
| Luns | |||
|---|---|---|---|
| 15:30-18:30 | Grupo /CLE_01 | - | Aula 01 Laboratorio |
| 06.06.2025 11:30-14:00 | Grupo /CLE_01 | Aula 15 |
| 07.07.2025 11:30-14:00 | Grupo /CLE_01 | Aula 15 |